Lulu: Αλληγορικές αποβράσεις συστημάτων στις Αρχές του 21ου αιώνα...

[Bhutia]

H πρόσφατη κυκλοφορία των Lou Reed & Metallica δίνει ευκαιρία γιά ένα άρθρο-περιπλάνηση (με απροσχεδίαστη κατάληξη:612 στο διαβρωτικό σύμπαν της "Lulu".
(...)

Ο χρόνος που μεσολάβησε μεταξύ των έργων του Wedekind και του Lou Reed δεν έφερε τέλος στην παρακμή,παρά μόνο απώλεια της αλλοτινής της γοητείας...

 

[Bhutia]

Απάντηση: Lulu:Ιστορική αναδρομή

Ο συγκερασμός του περιοριστικού συντηρητισμού και μιάς επελαύνουσας ριζοσπαστικής ελευθεριότητας διαμόρφωνε το κλίμα της προπολεμικής βιεννέζικης κοινωνίας παρέχοντας πρόσφορο έδαφος γιά την έμπνευση του Alban Berg.Μέσα στη γοητευτικά παρακμιακό πνεύμα του μεσοπολέμου ο συνθέτης πραγματοποίησε τη μετουσίωση των έργων "Erdgeist"("Γήινο Πνεύμα") & "Die Buchse der Pandora"("Το κουτί της Πανδώρας") τα οποία είχε γράψει ο εκκεντρικός γερμανός συγγραφέας Franck Wedekind(1864-1918) προκαλώντας σάλο στα τέλη του 19ου αιώνα,σ'ένα από τα μουσικά ορόσημα του εικοστού.Ορισμένα στοιχεία στην υπόθεση της όπερας "Lulu" αντανακλούσαν αληθινά περιστατικά βγαλμένα από τον ευρύτερο κύκλο και τη ζωή του ιδίου του Berg.Το πλέον χαρακτηριστικό στοιχείο όμως έμελλε να γίνει η μετά θάνατον του συνθέτη ολοκλήρωση της όπερας,αφού η τρίτη και τελευταία πράξη της "Lulu" έμεινε επί δεκαετίες στην αφάνεια ως αντικείμενο διχογνωμιών,δίνοντας μάλιστα έναυσμα γιά σκανδαλοθηρική έρευνα από την πλευρά των ένθερμων οπαδών του έργου.

Μολονότι ο Berg ήταν παρών στη θεατρική πρεμιέρα του κουτιού της Πανδώρας το 1905,ξεκίνησε τη σύνθεση της "Lulu" το 1929(χρονιά του ΄΄Μεγάλου Κραχ΄΄) μετά την πιστοποιημένη επιτυχία της πρώτης του όπερας "Wozzeck".H προοδευτική εξέλιξη της σύνθεσης διακόπηκε απότομα το 1935 από το θάνατο της Manon Gropius(κόρης του Walter Gropius με την Alma Mahler) εις μνήμη της οποίας ο Berg έσπευσε να συνθέσει το φημισμένο του κοντσέρτο γιά βιολί.Πεθαίνοντας από σηψαιμία στα τέλη του 1935 άφησε πίσω του την παρτιτούρα της τρίτης πράξης υπό τη μορφή χειρογράφου,δίχως όμως ολοκληρωμένη ενορχήστρωση.Το 1937 ο Erwin Stein-ο οποίος είχε μαθητεύσει μαζί με τον Berg υπό τον Arnold Schoenberg- προσέγγισε τον κοινό τους μέντορα γιά λογαριασμό της χήρας του Berg Helene και του πρότεινε την περάτωση του έργου.Ο Schoenberg αρχικά αποδέχτηκε γιά ν'αλλάξει γνώμη κατόπιν μελέτης του υλικού,προβάλλοντας σα δικαιολογία τις αντισημιτικές αποχρώσεις που απέδιδε η αρχή της τρίτης πράξης στο ρόλο του τραπεζίτη.O Anton Webern με τη σειρά του αρνήθηκε ισχυριζόμενος ότι το φαινομενικά απλό εγχείρημα ολοκλήρωσης της "Lulu" θα νόθευε τη δική του τεχνοτροπία.Οι δε αναφορές της Ηelene Berg ότι είχε ζητήσει επίσης από τον Zemlinsky να ολοκληρώσει την όπερα,συνάντησαν κατηγορηματική διάψευση από την πλευρά της οικογενείας του τελευταίου.

Στις 2 Ιουνίου του ιδίου έτους έγινε στη Ζυρίχη η πρεμιέρα της ημιτελούς δίπρακτης όπερας,λαμβάνοντας δυσμενείς κριτικές από το ναζιστικό τύπο της εποχής.Με την προσάρτηση της Αυστρίας στη ναζιστική Γερμανία το 1938 η "Lulu" συμπεριλήφθηκε στα έργα τα οποία απαγορεύθηκαν από το καθεστώς.Οι σποραδικές παραγωγές του έργου που εμφανίστηκαν μετά τη λήξη του Β'παγκοσμίου πολέμου (1949-Βενετία & 1953-Έσσεν) δεν φανέρωναν καμία διάθεση προς περάτωση του ελλειμματικού έργου.Το έτος 1960 η Helene Berg επέβαλλε αποκλεισμό σε οποιαδήποτε απόπειρα ολοκλήρωσης των ημιτελών εδαφίων της τρίτης πράξης.Τη 10η Ιουνίου της ίδιας χρονιάς όμως ο εκδότης Αlfred Kalmus προσκάλεσe εκ μέρους της Universal Edition τον αυστριακό μουσουργό Friedrich Cerha να μελετήσει την αρχική παρτιτούρα του συνθέτη,παρακινώντας τον να εργαστεί μυστικά γιά τη συμπλήρωσή της.Η βιογραφία του Berg από το Hans Redlich-και της οποίας η πρώτη έκδοση είχε γίνει το 1957- επανεκδίδεται το 1963 έχοντας αφαιρεθέντα τα σχόλια σχετικά με το πόσο εύκολη θα ήταν η ολοκλήρωση της παρτιτούρας.Στο ίδιο πόρισμα θα κατέληγε και ο αμερικανός συνθέτης-μουσικολόγος George Perle ύστερα από έρευνα του ανεκδότου υλικού(χορηγηθέν από τον Alfred Kalmus) στη Βιέννη.Το 1969 η χήρα του Berg συντάσσει τη διαθήκη της βάσει της οποίας απαγορεύει ρητά οποιαδήποτε εξέταση του αυθεντικού χειρογράφου όπως και των αντιγράφων τα οποία βρίσκονται στην κατοχή της Universal Edition.Σε άρθρο του ο George Perle τo 1974 αναφέρεται σε αυθεντική παρτιτούρα με χρωματική σήμανση της Λυρικής Σουίτας του Alban Berg η οποία βρίσκεται στην κατοχή των απογόνων της Hanna Fuchs-Robettin(1896-1964),αποκαλύπτοντας τις κωδικοποιημένες ιδέες ενός ΄΄μυστικού προγράμματος΄΄ ενσωματωμένου στη μουσική δομή της σουίτας.To 1976 ανακαλύπτονται στην εξοχική κατοικία της HFR 14 ερωτικές επιστολές του Alban Berg χρονολογημένες κατά τη δεκαετία 1925-35,τις οποίες είχε παραλάβει εκείνη χάρη με τη μεσολάβηση των Theodore Adorno και Alma Mahler.

Η Hanna Fuchs-Robettin υπήρξε αδελφή του Franz Werfel(τελευταίου συζύγου της Alma Mahler) και νυμφευμένη με γνωστό βιομήχανο της εποχής.Όπως ο Alban Berg,ήταν ένθερμη οπαδός τηςαριθμολογίας.Οι αποκαλύψεις γιά την κρυφή ερωτική σχέση τους σε συνδυασμό με το μυστικό πρόγραμμα της Λυρικής Σουίτας έκαναν όλο και περισσότερο πιστευτή μιά εναλλακτική εκδοχή σχετικά με την δυσπραγία έκδοσης της τρίτης πράξης της "Lulu".Σύμφωνα με τα νεώτερα δεδομένα,κατά τη διάρκεια των χρόνων που ακολούθησαν τον άδοξο θάνατο του συζύγου της,η Helene Berg αναγνώρισε στη διάρθρωση των μουσικών δομών και του λιμπρέτο της τρίτης πράξης αριθμολογικούς και λογοτεχνικούς κώδικες παντοτινής αφιέρωσης του συνθέτη στην εξωσυζυγική του σχέση.Αυτή η εκδοχή εξηγούσε ικανοποιητικά τη μεταγενέστερη λυσσαλέα αντίδραση της χήρας στην επίσημη έκδοση της τρίτης πράξης η οποία θα συνεπαγόταν αυτόματα την απαθανάτιση της απιστίας του Berg!Διεξοδική αναφορά στους μυστικούς κώδικες της τρίτης πράξης απαντάται εδώ όπως και σε εκδόσεις βιβλίων σχετικά με την ιστορία και τη μουσική δομή της "Lulu":
http://books.google.gr/books?id=hqG...QQ6AEwAQ#v=onepage&q=lulu berg verses&f=false

Ο θάνατος της Helene Berg το 1976 δρομολόγησε τις διαδικασίες που οδήγησαν στην περάτωση του έργου με τη συμβολή του Friedrich Cerha.Η πολυπόθητη στιγμή έφτασε τελικά την 24η Φεβρουαρίου του 1979.Οι προσπάθειες μέχρι την τελευταία στιγμή του ιδρύματος Alban Berg να παρεμποδίσει διά της νομικής οδού την εκτέλεση της τελειωμένης όπερας έπεσαν στο κενό.Η επίσημη πρεμιέρα σε παραγωγή του Patrice Chereau στην Opera Garnier του Παρισιού υπό τη μουσική διεύθυνση του Pierre Boulez και τη μοναδική ερμηνεία της υψιφώνου Teresa Stratas στον πρωταγωνιστικό ρόλο συνεπήρε το κοινό και η ηχογράφηση αυτής κέρδισε βραβείο Gramophone γιά εκείνη τη χρονιά.

 

[Bhutia]

Lulu:Εισαγωγή

Ο πρόλογος μας μεταφέρει σ'ένα τσίρκο εντός της γερμανόφωνης επικράτειας στα τέλη του 19ου αιώνα.Απευθυνόμενος ο θηριοδαμαστής στο κοινό,εκθέτει μιά συλλογή κτηνών (καθένα εκ των οποίων εκπροσωπεί κι έναν από τους κύριους χαρακτήρες του δράματος) υποταγμένων στη δυναμική της ανθρώπινης κοινωνίας.Στο αποκορύφωμα της παρουσίασης καλεί το βοηθό του να φέρει στη σκηνή το υπέρτατο ΄΄θηρίο΄΄,το ανθρώπινο φίδι.Κάνοντας το συσχετισμό με τη Lulu της αρνείται το δικαίωμα να παρουσιάζεται ως ευγενέστερο ον.Προτού αποχωρήσει ο θηριοδαμαστής προειδοποιεί τους θεατές να μην ξεγελιούνται από τη φαινομενικά αβλαβή της παρουσία,μιά και όπως θα διαπιστώσουν στη συνέχεια,αυτή έχει καταστροφική υπόσταση.


(Συνεχίζεται...)

 

[Bhutia]

Απάντηση: Lulu:Πρώτη πράξη,σκηνή 1

(στο ευρύχωρο αλλά παραμελημένο ατελιέ ενός ζωγράφου)

Μεταμφιεσμένη με κοστούμι πιερότου (κατά το αυθεντικό λιμπρέτο που είχε γράψει ο Alban Berg) η Lulu ποζάρει για τη δημιουργία του πορτρέτου της.Τον πίνακα φαίνεται να έχει παραγγείλει ο τρέχων σύζυγός της,o μεσήλικος καθηγητής ιατρικής Dr Goll,ο οποίος τη γνωρίζει με το όνομα ΄΄Nelly΄΄.Την όλη διαδικασία όμως επιβλέπει ο μεγιστάνας του τύπου κι εραστής της Lulu Dr Ludwig Schοn.O μουσικοσυνθέτης γιός του Alwa επισκέπτεται το ατελιέ και αποχωρούν μαζί σαγηνευμένοι από την εμφάνιση της Lulu.Το ίδιο ακαταμάχητη τη βρίσκει και ο ζωγράφος Walter φλερτάροντας ακατάπαυστα μαζί της.Ο σύζυγος εισέρχεται απροειδοποίητα στο δωμάτιο και αλλόφρων πέφτει νεκρός από καρδιακό επεισόδιο,πετυχαίνοντας το Walter τη στιγμή που εξομολογείται στη Lulu τον αιώνιο έρωτά του.Ο ζωγράφος τρέχει να φέρει ιατρική βοήθεια, στην επιστροφή όμως βρίσκει τη Lulu να εκδηλώνει ιδιαίτερη ευχαρίστηση για το γεγονός ότι τα χρήματα του πεθαμένου της συζύγου περιέρχονται σ'αυτήν.Ο ζωγράφος σοκάρεται από την έλλειψη τύψεων που τη διακρίνει...

 

[Bhutia]

Lulu:Πρώτη πράξη-σκηνή 2

(σ'ένα πολυτελές σαλόνι στην οικία του ζωγράφου)

Η Lulu έχει παντρευτεί το Walter ο οποίος τη γνωρίζει με το όνομα ΄΄Eva΄΄.Καθώς γιορτάζουν την είσπραξη μεγάλου χρηματικού ποσού από την πώληση ενός πίνακα με τη ζωγραφική αναπαράσταση της Lulu ως χορεύτριας,παραλαμβάνουν ένα γράμμα που ανακοινώνει τον αρραβώνα του Dr Schon.Το κουδούνι της πόρτας χτυπά και ο ζωγράφος αποσύρεται να εργαστεί στο ατελιέ,αφήνοντας στη Lulu λίγα χρήματα γιά να ελεήσει τον ηλικιωμένο ζητιάνο που στέκεται στο κατώφλι.Ο ασθματικός γερο-Schigolch δείχνει να γνωρίζει πολύ καλά τη Lulu από το παρελθόν,όντας μάλιστα ο μοναδικός που την αποκαλεί με το πραγματικό της όνομα.Το κουδούνι χτυπά ξανά και ο Schigolch φεύγει εσπευσμένα ενώ μπαίνει ο Dr Schon.Επιθυμεί γιά πολλοστή φορά να διακόψει τη παράνομη σχέση μαζί της λόγω του επικείμενου γάμου του,αλλά ο καυγάς τους διακόπτεται από την επάνοδο του ζωγράφου.Η Lulu αποκαλύπτει τη σχέση στο ζωγράφο πληροφορώντας τον ότι ο Schon δεν θέλει πλέον να την επισκέπτεται.

Ο ζωγράφος τη διώχνει από το δωμάτιο γιά να μιλήσει μαζί του.Δείχνει να προσπερνά τα ειρωνικά σχόλια του Schon ότι οφείλει σ'αυτόν την οικονομική άνοδο που του έφερε ο γάμος με τη Lulu,μιά και ο Schon δρομολογούσε και οργάνωνε τους γάμους της προστατευομένης του.Μένει όμως εμβρόντητος όταν ο μεγιστάνας τoν φέρνει αντιμέτωπο με την αλήθεια πληροφορώντας τον πως τη γνωρίζει με το όνομα ΄΄Mignon΄΄,περιγράφει το ταραχώδες παρελθόν της-αφού διαβίωνε μαζί με την οικογένεια του Schon από παιδί- και καταλήγει πως ο Schigolch είναι στην πραγματικότητα πατέρας της.Συνειδητοποιώντας τη σωρεία ψεμμάτων που του έχει αραδιάσει η Lulu,ο ζωγράφος κλείνεται συγχυσμένος στην ιδιαίτερη κάμαρά του αντί να συνεχίσει την εργασία που είχε αφήσει στη μέση.Ο Schon ζητά από τη Lulu ένα τσεκούρι γιά να σπάσει την πόρτα.Το κουδούνι χτυπά ξανά κι ενώ ο Schon οδεύει στην εξώπορτα η Lulu προσπαθεί να κρυφακούσει τα τεκταινόμενα εντός της κλειδωμένης κάμαρας.

Ο Alwa μπαίνει αναστατωμένος στο σπίτι ανακοινώνοντας ότι ξέσπασε επανάσταση στο Παρίσι,όμως τα νέα δεν φαίνονται να συγκινούν ιδιαίτερα τον πατέρα του καθώς αγωνίζεται να παραβιάσει την κλειδωμένη πόρτα.Όταν επιτέλους καταφέρνουν να εισβάλλουν στην κάμαρα, βρίσκουν το ζωγράφο να έχει αυτοκτονήσει κόβοντας το λαιμό του.Έντρομη η Lulu αποφασίζει να το σκάσει και προσπαθεί να παρασύρει μαζί της τον Alwa.Ακολούθως αποχωρεί γιά ν'αλλάξει ρούχα,ενώ ο Dr Schon καλεί την αστυνομία και αναφέρει το συμβάν.Καταλογίζει στο ζωγράφο ότι έπασχε από μανία καταδίωξης η οποία και τον ώθησε στην αυτοκτονία.Όταν καταφτάνει η αστυνομία,η Lulu σκουπίζει το αίμα από τα χέρια του Schon λέγοντας έμπλεη χαράς ότι ήλθε επιτέλους η ώρα αυτός να την παντρευτεί...

 

[Bhutia]

Lulu:Πρώτη πράξη-σκηνή 3

(στα παρασκήνια ενός θεατρικού μεγάρου)

Χήρα ξανά η Lulu,εξασκεί το καλλιτεχνικό της επάγγελμα πρωταγωνιστώντας στην τελευταία μουσικοχορευτική παραγωγή του Alwa.Κατά τη διάρκεια ενός διαλείμματος πίνουν μαζί σαμπάνια στο καμαρίνι της.Βρίσκει την ευκαιρία και αναφέρει την πρόταση που δέχτηκε από έναν σπουδαίο αφρικανό πρίγκηπα να την παντρευτεί και να την πάρει να ζήσουν στην εξωτική πατρίδα του.Ο πρίγκηπας μάλιστα έρχεται να τη συναντήσει ενώ εκείνη έχει επιστρέψει στη σκηνή.

Η παράσταση διακόπτεται άξαφνα,με τη Lulu να μεταφέρεται πίσω σε ημιλιπόθυμη κατάσταση (έχοντας διακρίνει ανάμεσα στους θεατές το Dr Schon με τη μνηστή του) από έναν ενδυματολόγο και το διευθυντή του θεάτρου.Ο μεγιστάνας τρέχει πίσω τους διατάζοντας τη Lulu ν'ανεβεί ξανά στη σκηνή,όμως εκείνη αρνείται να δώσει παράσταση για χάρη της μελλοντικής συζύγου του.Ο Alwa προτείνει στο διευθυντή ν'αλλάξει τη σειρά εμφάνισης ούτως ώστε να της δώσει λίγο χρόνο να συνέλθει,με αποτέλεσμα να λάβει διορία πέντε λεπτών.Αφού τους αφήνουν μόνους,o Schon απαιτεί να μάθει από τη Lulu το λόγο για τον οποίο ο πρίγκηπας την επισκέφθηκε στο καμαρίνι.Στο άκουσμα της πρότασης γάμου του πρίγκιπα η απογοήτευσή του είναι έκδηλη.Ανίκανος να φύγει,εκβιάζεται συναισθηματικά από τη Lulu που θριαμβολογεί ότι του λείπει το σθένος να λήξει τη μοιραία σχέση τους και τον υποχρεώνει να γράψει προς τη μνηστή του ένα γράμμα χωρισμού και διάλυσης του αρραβώνα.Τότε μόνο δέχεται η Lulu να επιστρέψει στη σκηνή...

 

[Bhutia]

Lulu: Πράξη δεύτερη,σκηνή 1-μέρος Α

(το σαλόνι της έπαυλης του Dr Schoen,διακοσμημένο σε γερμανικό αναγεννησιακό ρυθμό και βαριά ξύλινη οροφή)

H Lulu είναι επιτέλους παντρεμένη με το Schon.Η ένθερμη θαυμάστρια (γνωστή γιά τους λεσβιακούς της δεσμούς) κόμισσα Geschwitz την επισκέπτεται,χαζεύουν παρέα το πορτρέτο και κατόπιν εξέρχονται της οικίας.Γνώστης ο Schon της ερωτικής της ασυδοσίας,αναλογίζεται μονάχος ότι αυτή του έχει στιγματίσει την υπόληψη που έχτιζε επί τριάντα χρόνια.Υποψιάζεται πως η Lulu έχει μετατρέψει το σπίτι του σε άντρο ακολασίας και ξεκινά οπλισμένος μ'ένα περίστροφο να ψάχνει πού κρατά κρυμμένους τους εραστές της...Η Lulu γυρίζει και αποσύρεται μαζί του στην κρεβατοκάμαρα.Επανέρχεται όμως στα κρυφά και η κόμισσα.Εμφανίζονται τέλος και ο Schigolch συντροφιά με δύο ακόμα θαυμαστές:τον ΄΄ακροβάτη΄΄(έναν καλογυμνασμένο αθλητή) και το ΄΄σχολιαρόπαιδο΄΄(ένα νεαρό μαθητή).Ο νεαρός τρελά ερωτευμένος με τη Lulu,της έχει γράψει μία ωδή,συναντά όμως την επιτίμηση του Schigolch επειδή αποπειράθηκε να του δώσει μίζα με σκοπό να τον βοηθήσει ο γέρος να ξεμοναχιάσει το αντικείμενο του πόθου του.Η Lulu ξεπροβάλλει ντυμένη με επίσημη ενδυμασία για να τους ενημερώσει ότι αναμένει επισκέπτη ενώ διαβεβαιώνει το Schigolch πως ο Schon θα βρίσκεται στο χρηματιστήριο γι αρκετή ώρα,οπότε δε χρειάζεται να θορυβείται.

Στην αναγγελία της άφιξης του ΄΄κυρίου Schon΄΄ από τον υπηρέτη-που φαίνεται με τη σειρά του γοητευμένος από τη Lulu- οι παριστάμενοι σπεύδουν να εξαφανιστούν.Ο Alwa είναι ο "κύριος Schon" που μπαίνει στο σαλόνι προτού ο Schigolch προφτάσει να κρυφτεί.Η Lulu προφασίζεται ότι πρόκειται γιά παλιό καλό φίλο του πατέρα του.Ο Αlwa της απευθύνεται με το ψευδώνυμο ΄΄Mignon΄΄-όπως ο πατέρας του.Η Lulu εκθειάζει την αδελφική στοργή που της εκδήλωνε όλα τα προηγούμενα χρόνια και αρχίζουν να ερωτοτροπούν,προκαλώντας τον αποτροπιασμό του Schon ο οποίος έχει στο μεταξύ επιστρέψει απαρατήρητος.Η αγανάκτησή του κορυφώνεται ακούγοντας τη Lulu να φανερώνει στον Alwa ότι εκείνη ήταν που είχε δηλητηριάσει τη μητέρα του.

Μένοντας αθέατος ο Schon ξετρυπώνει τον ακροβάτη και τον σημαδεύει με το περίστροφο.Στην προσπάθειά του να καλυφθεί,ο ακροβάτης τραβά την προσοχή της Lulu η οποία στη συνέχεια βλέπει και τον Schon να ορμά καταπάνω τους διώχνοντας με τη βία το γιό του από το σαλόνι.Η Lulu βοηθά τον ακροβάτη να ξανακρυφτεί και όταν ο Schon έρχεται πίσω να τον ψάξει,ψεύδεται ότι αυτός πήδηξε από το παράθυρο.

Έξαλλος ο Schon προσπαθεί βάναυσα να της βάλει το όπλο στο χέρι,διατάζοντάς την ν'αυτοκτονήσει,ως μόνη αποδεκτή διέξοδο ώστε να μη δολοφονήσει αυτός το γιό του εξαιτίας της!Εκείνη του προτείνει να χωρίσουν,όμως ο Schoen μένει ανένδοτος και πάνω στην πάλη τους,η Lulu πυροβολεί μιά φορά προς το ταβάνι.Στον κρότο του πυροβολισμού ο ακροβάτης πετάγεται τρομαγμένος και βλέποντάς τον ο Schon προσπαθεί να ξετρυπώσει και άλλους ερωτικούς αντιζήλους του.Ανακαλύπτει την κόμισσα Geschwitz και την κλειδώνει σε διπλανή κάμαρα...

 

[Bhutia]

Lulu:Πράξη δεύτερη,σκηνή 1-μέρος Β ("Τραγούδι της Lulu")

(...)

Αποδίδοντας το "Lied der Lulu",του αντιτάσσει ότι δεν παρέστησε ποτέ κάτι αλλιώτικο απ'ό,τι γνώριζε ο ίδιος τόσο καλά,όσο τους λόγους που έπρεπε να παντρευτούν και όσο καλά ήξερε κι εκείνη γιατί τον παντρεύτηκε.Ούτε βέβαια κανένας άλλος τη θέλησε ποτέ γιά κάτι διαφορετικό από αυτό που εξέπεμπε η φύση της.Από τη στιγμή που εκείνος τη χρησιμοποιούσε γιά να ξεγελάσει τους φίλους του,δύσκολα θα έπειθε ότι ξεγέλασε και τον εαυτό του.Εάν ήθελε μάλιστα να τη θυσιάσει στο λυκόφως της ζωής του,όφειλε τουλάχιστον να μην ξεχνά πως είχε ήδη λεηλατήσει τα καλύτερα χρόνια της δικής της ζωής...

 

[Bhutia]

Lulu:Πράξη δεύτερη,σκηνή 1-μέρος Γ

(...)
Ο Schon απτόητος σφίγγει τον καρπό της γύρω από τη λαβή και της κολλάει την κάνη στον κρόταφο. Τρομαγμένος από την ανεξέλεγκτη μανία του μεγιστάνα,ο μαθητής εγκαταλείπει την κρυψώνα του και αποπειράται να διαφύγει.Με αποσπασμένη την προσοχή στην ξαφνική εμφάνιση του μαθητή(ενός ακόμα άντρα μέσα στο σπίτι του),ο Schon δίνει ευκαιρία στη Lulu να στρέψει το όπλο πάνω του πυροβολώντας τον πέντε φορές.Σωριάζεται αιμόφυρτος ζητώντας να μιλήσει στο γιό του.Προτού πεθάνει,παρακαλεί τον Alwa να μην επιτρέψει στη Lulu να γλυτώσει και τον προειδοποιεί ότι εκείνος πρόκειται να γίνει το επόμενο θύμα της.Ο Alwa με τη βοήθεια του σχολιαρόπαιδου μεταφέρει το σώμα του Schon στο ιδιαίτερό του δωμάτιο.Καθώς όμως ξεκλειδώνει την πόρτα,βγαίνει η παγιδευμένη εντός του κόμισσα.Ακλόνητος ο Alwa καλεί την αστυνομία παρά τις ικεσίες της Lulu να μην αφήσει να τη συλλάβουν και την οδηγήσουν στην αγχόνη γιa το έγκλημα.


(...)

 

[Bhutia]

Lulu:Δεύτερη πράξη-Ιντερλούδιο

http://www.amazon.com/Lulu-Act-Film-Music-Interlude/dp/B001G0B3VI

Στο ιντερλούδιο που μεσολαβεί,παρουσιάζονται συνοπτικά τα επακόλουθα των γεγονότων της προηγούμενης σκηνής υπό τη μορφή μιάς βωβής ταινίας μικρού μήκους.Η μουσική της επένδυση χαρακτηρίζεται από ΄΄παλίνδρομη΄΄ διάταξη της παρτιτούρας (οι φθόγγοι που είχαν παιχθεί από την αρχή έως το μέσον της διάρκειας,επαναλαμβάνονται με αντίθετη φορά παιξίματος από τον κεντρικό άξονα μέχρι το τέλος) με τη συμμετρία της οποίας εναρμονίζεται και η εξέλιξη των αναπαριστώμενων γεγονότων.Στο πρώτο μισό παρακολουθούμε διαδοχικά τη σύλληψη,καταδίκη και φυλάκιση της Lulu.Η αρχική ελπίδα της γι αθώωση φθάνει στο ζενίθ(αρρωσταίνει μεταφορικά από ανυπομονησία) γιά ν'ακολουθήσει κατόπιν φθίνουσα πορεία.Το δεύτερο μισό μας μεταφέρει ένα χρόνο αργότερα.Η στάση παραίτησης απέναντι στον εγκλεισμό της μετατρέπεται σε αύξουσα ελπίδα και η παραμονή στο νοσοκομείο εξαιτίας της ασθένειας καταλήγει στην απόδρασή της.

Οι λεπτομέρειες του σχεδίου γίνονται γνωστές από την αφήγηση της Lulu στη σκηνή 2.Συγκεκριμένα,κατά τη διάρκεια μιάς επιδημίας χολέρας στο Αμβούργο,η κόμισσα γίνεται εθελόντρια νοσοκόμα και φροντίζει να εκτεθεί στη μόλυνση.Την ίδια μέρα σπεύδει να συναντήσει τη Lulu στη φυλακή.Κατά τη διάρκεια του επισκεπτηρίου ανταλλάσσουν τα εσώρουχά τους,με αποτέλεσμα να προσβληθεί εν γνώσει της και η Lulu. Οδηγείται στο νοσοκομείο όπου το ιατρικό προσωπικό την αντιμετωπίζει περισσότερο ως ασθενή παρά κατάδικο καθώς η υγεία της επιδεινώνεται.Νοσηλεύεται στην καραντίνα ταυτόχρονα με την κόμισσα,η οποία ρετουσάρει τα χαρακτηριστικά της ούτως ώστε να μοιάζουν μεταξύ τους στην εμφάνιση.Όταν η κόμισσα Geschwitz παίρνει εξιτήριο,επιστρέφει σε δεύτερο χρόνο προφασιζόμενη ότι ξέχασε στο θάλαμο κάποιο πολύτιμο προσωπικό της αντικείμενο.Αντικαθιστά γοργά τα ρούχα της με την περιβολή της Lulu,παίρνοντας τη θέση της στην πτέρυγα των μεταδοτικών νοσημάτων.Κατ'αυτόν τον τρόπο η Lulu υποδυόμενη την κόμισσα περπατά έξω από το νοσοκομείο.

Ως κεντρικός άξονας ολόκληρης της όπερας,το ιντερλούδιο γίνεται σημείο καμπής στην πορεία της κεντρικής ηρωίδας.Γεφυρώνει το τελευταίο κεφάλαιο από το "Γήινο Πνεύμα" με το πρώτο από το "Κουτί της Πανδώρας" που ξεκινά στην επόμενη σκηνή.Εδραιώνει επίσης την πρόθεση της αρχαιότερης από τη Lulu κόμισσας Geschwitz να ριχθεί στις πιό ακραίες καταστάσεις παρασυρόμενη από το πάθος της γι αυτήν.

Η αυθεντική βωβή ταινία από την πρεμιέρα του 1937 δεν διασώζεται.Είθισται βέβαια να κινηματογραφείται στα πλαίσια της εκάστοτε νέας παραγωγής και μιά αποκλειστική γι αυτήν εκδοχή,με ηθοποιούς τους αντίστοιχους πρωταγωνιστές του έργου.
(...)

 

[Bhutia]

Lulu:Πράξη δεύτερη,σκηνή 2-μέρος Α

(ένα χρόνο μετά τη σκηνή 1,στο σαλόνι της παραμελημένης πλέον έπαυλης του Schoen)

H δεύτερη σκηνή ξεκινά εκτελώντας αναδρομή σε χρονική στιγμή που προηγείται της δραπέτευσης.Ο Schigolch καταφτάνει στο σπιτι του Schon γιά να παραλάβει την κόμισσα Geschwitz και να την οδηγήσει στο νοσοκομείο όπου νοσηλεύεται η Lulu.Εκτός της κόμισσας,τον αναμένουν με ανυπομονησία o Alwa και ο ακροβάτης-που έχει στο μεταξύ προσληφθεί ως υπηρέτης.Μετά τη βιαστική αποχώρηση της κόμισσας και του Schigolch,ο Alwa καυγαδίζει λόγω χρηματικών διαφορών με τον ακροβάτη.Τους διακόπτει η αναπάντεχη άφιξη του σχολιαρόπαιδου.Ο νεαρός μαθητής απέδρασε από το αναμορφωτήριο στο οποίο κρατείτο κι έχει καταστρώσει με τη σειρά του σχέδιο διάσωσης της Lulu.Ο ενθουσιασμός του διακόπτεται άδοξα όταν ο ακροβάτης του δίνει ψεύτικα νέα περί θανάτου της,οπότε ο μαθητής φεύγει καταρρακωμένος.

Εντός ολίγου ο Schigolch επιστρέφει υποβαστάζοντας τη Lulu,η οποία μοιάζει ιδιαίτερα καταπονημένη και άρρωστη.Στη θέα της ταλαιπωρημένης Lulu ο ακροβάτης αγανακτεί,αφού του χαλάει τα σχέδια να την πάρει μαζί του ως πρωταγωνίστρια της φαντασμαγορικής παράστασης που είχε στα σκαριά.Φεύγοντας,ξεσπάει ότι θα την καταδώσει στην αστυνομία γιά ν'αποζημιωθεί με την αμοιβή που προσδοκεί να εισπράξει...

 

[Bhutia]

Lulu:Δεύτερη πράξη,σκηνή 2-μέρος Β

Ο Schigolch φεύγει προκειμένου να ρυθμίσει τις διατυπώσεις του επικείμενου ταξιδιού και η Lulu υμνεί με αναπτερωμένο ηθικό την ελευθερία που ανέκτησε -"Oh,Freiheit!Herrgott im Himmel!"(Ω,ελευθερία!Θεέ στους Ουρανούς!).Aναζητεί το πορτρέτο εξηγώντας στον Alwa το σχέδιο που εφήρμοσε η κόμισσα προκειμένου να την ελευθερώσει.Αν και παραμένει αδυνατισμένη,ο Alwa παρατηρεί πως έπαψε να είναι χλωμή.Η Lulu εξηγεί ότι η πρότερη καταβεβλημένη της εμφάνιση δεν ήταν παρά μιά εμπεριστατωμένη πανουργία,με απώτερο σκοπό την αποθάρρυνση του ακροβάτη.

Τον παρακαλεί να φύγουν μακριά και ο Alwa υποκύπτει λέγοντας ότι εάν έλειπε η μυστηριακή λάμψη που κρύβεται μέσα στα μάτια της,δε θα τη θεωρούσε τίποτε άλλο από μιά σκληρόκαρδη εγκληματία.Αν και του υπενθυμίζει κυνικά πως είναι η φόνισσα του πατέρα του,εκείνος δεν το κρίνει ως λόγο να την αγαπά λιγότερο!Η σκηνή κλείνει με το ζευγάρι να κάνει έρωτα στον ίδιο καναπέ,πάνω στον οποίο-όπως επισημαίνει με απάθεια η Lulu- αιμορράγησε μέχρι θανάτου ο πατέρας του...

 

[Bhutia]

Lulu:Τρίτη πράξη,σκηνή 1

(μιά πολυτελής αίθουσα συνεστιάσεων στο Παρίσι)

Ζώντας με πλαστή ταυτότητα στο Παρίσι,η Lulu υποδέχεται την υψηλή κοινωνία της πόλης στο πάρτυ γενεθλίων της.Eπίκεντρο του ενδιαφέροντος αποτελεί ένας υψηλόβαθμος τραπεζικός,περιβόητος γιά τα χρηματιστηριακά του παιγνίδια.Οι καλεσμένοι τον περιστοιχίζουν ζητώντας του διαρκώς να εξασφαλίσει γιά τον καθένα από αυτούς πακέτα μετοχών της σιδηροδρομικής εταιρείας ΄΄Jungfrau΄΄(σαρδόνια ειρωνεία:126:),οι οποίες τον τελευταίο καιρό είχαν σημειώσει απανωτά limit-up κατά τις συναλλαγές.Όλοι τελικά τα καταφέρνουν και μακαρίζοντας την καλή τους τύχη πάνε να τη δοκιμάσουν στην παρακείμενη χαρτοπαικτική λέσχη.

Η Lulu είναι απασχολημένη συνομιλώντας με την τελευταία της κατάκτηση,έναν αυτοαποκαλούμενο ΄΄μαρκήσιο΄΄.Αυτός αποδεικνύεται προαγωγός κι επιδιώκει να την πουλήσει σ'εναν οίκο ανοχής του Καΐρου.Εκείνη αρνείται με τη χαρακτηριστική φράση πως διαισθάνεται σε απόσταση εκατό βημάτων στα σκοτεινά εάν ένας άντρας είναι ο κατάλληλος γι αυτήν,οπότε εάν βαδίσει αντίθετα προς το ένστικτό της θα νιώσει ΄΄λερωμένη΄΄.Ο μαρκήσιος όμως βρίσκεται σε επείγουσα ανάγκη χρημάτων και βλέπει τη Lulu σαν πρόσφορο μέσον γιά την απόκτησή τους.Εφόσον εκείνη δεν συμμορφωνόταν,τότε αυτός σκόπευε ν'αμοιφθεί έτσι κι αλλιώς παραδίδοντάς την στις αρχές.Της δίνει διορία μίας ώρας ν'αποφασίσει,ενώ η Lulu επιμένει πως δεν μπορεί να της ζητά να πουλήσει το μοναδικό πράγμα που θεωρούσε ποτέ ολόδικό της...Η κόμισσα Geschwitz-που είχε εν τω μεταξύ αφεθεί ελεύθερη από τις αρχές- επιπλήττει τη Lulu ότι ξέχασε τους όρκους παντοτινής αφοσίωσης που της είχε δώσει ύστερα απ'όλα όσα διακινδύνευσε εκείνη ούτως ώστε να τη βγάλει από τη φυλακή...

Εκτός από το μαρκήσιο,η Lulu εκβιάζεται και από τον ακροβάτη,ο οποίος την είχε προφανώς ανακαλύψει και χρειάζεται 20 χιλιάδες γερμανικά μάρκα,αφού παρίστανε τον ευκατάστατο στην τωρινή του μνηστή.Απαιτεί να του τα δώσει,αλλιώς προτίθεται να καταγγείλει στην αστυνομία τη ΄΄φόνισσα του Schon΄΄.Στην αντίδρασή της ότι δεν διαθέτει πιά άλλα χρήματα,δέχεται την προτροπή του ακροβάτη να ρευστοποιήσει τις μετοχές που κατέχει ή ν'αποταθεί στον Alwa,με το τελευταίο ενδεχόμενο να συναντά τη σθεναρή απόρριψη της Lulu...Ύστερα από επικοινωνία με το γενικό διευθυντή,ο τραπεζίτης πληροφορείται ότι λόγω σωρείας καταχρήσεων που θέτουν την εταιρεία σε διαδικασία πτώχευσης,η μετοχή της Jungfrau αποσύρεται άμεσα από τον πίνακα συναλλαγών...

Ενώ οι καλεσμένοι δειπνούν αμέριμνοι,εμφανίζεται και ο Schigolch πιέζοντας με τη σειρά του τη Lulu να του δώσει χρήματα γιά να νοικιάσει διαμέρισμα και να εξασφαλίσει τις δέουσες ανέσεις γιά τη δική του ερωμένη.Η Lulu περιέρχεται σε απόγνωση και ο Schigolch αναρωτιέται τί συμβαίνει.Η Lulu βρίσκει έτσι την ευκαιρία να θέσει σ'εφαρμογή ένα σχέδιο απελπισίας:Συνωμοτούν να παρασύρει αυτή τον ακροβάτη στο διαμέρισμα που μένει ο Schigolch,με σκοπό ο τελευταίος να τον δολοφονήσει και να του αποσπάσει το ακριβό ζεύγος από σκουλαρίκια που φορά,εξοικονομώντας από αυτά το ποσό που έχει ο ίδιος ανάγκη.Στη συνέχεια ξεγελάει τον ακροβάτη ότι η κόμισσα Geschwitz είναι τρελά ερωτευμένη μαζί του και ότι προτίθεται να του χορηγήσει τα 20 χιλιάδες μάρκα-γιά λογαριασμό της Lulu- εφόσον συμφωνήσει να περάσει αυτός μιά νύχτα μαζί με την κόμισσα.Γιά την ολοκλήρωση του σχεδίου,εξασκεί τη γοητεία της στην κόμισσα Geschwitz εκλιπαρώντας να τη σώσει γιά μιάν ακόμα φορά,με το να οδηγήσει τον ακροβάτη στην ενέδρα του Schigolch.

Ενώ το ζευγάρι του ακροβάτη με την κόμισσα αποχωρεί,ο τραπεζίτης ανακοινώνει στην ομήγυρη ότι οι περιζήτητες μετοχές κατέρρευσαν,οπότε δεν μπορούν να πληρώσουν με αυτές τα χαρτοπαικτικά τους χρέη.Απαιτεί βεβαίως να εξοφληθεί πάση θυσία από τους εμπλεκόμενους γιά τις συναλλαγές που πραγματοποίησε.Παρά τη λεκτική επίθεση και τις φυλετικές προσβολές που δέχεται από τους αγανακτισμένους θαμώνες,φιλοσοφεί κυνικά ότι έτσι λειτουργεί ο κόσμος τη σύγχρονη εποχή. Διαπιστώνοντας ο Alwa και οι λοιποί παρευρισκόμενοι πως οι μετοχές τους δεν έχουν πιά την παραμικρή αξία οπότε είναι άπαντες χρεωκοπημένοι,πιέζουν τον τραπεζίτη να τους εξηγήσει πώς είναι δυνατόν να βγαίνουν όλοι χαμένοι και σε ποιά ακριβώς χέρια κατέληξαν τα χρήματα που διακινήθηκαν.Σχολιάζοντας ότι δεν έχει πιά καμία σημασία τώρα που έχασε και αυτός τα δικά του υπάρχοντα,ο τραπεζίτης δηλώνει ασυγκίνητος ότι από την επόμενη μέρα θα ξαναφτιάξει την περιουσία του σιγά-σιγά...

Επωφελούμενη από την αναταραχή,η Lulu δελεάζει έναν σερβιτόρο και αλλάζει την ενδυμασία της με τη δική του.Ειδοποιεί τον Alwa και τρέπονται σε φυγή λίγες στιγμές προτού καταφτάσουν οι αστυνομικοί,οι οποίοι προς μεγάλη απογοήτευση του μαρκησίου συλλαμβάνουν το...σερβιτόρο με την περιβολή της Lulu.

 

[Bhutia]

Lulu:Πράξη τρίτη,σκηνή 2-μέρος Α

(η σοφίτα ενός κακόφημου ξενοδοχείου στο East End του Λονδίνου)

H Lulu παρέα με τον Alwa και το Schigolch διαβιώνουν εξαθλιωμένα σε μιά ανήλιαγη υγρή σοφίτα στο Λονδίνο κι εκείνη-έχοντας εκπέσει από την παλιά της αίγλη και με φόβο σύλληψης από τις αρχές- επιλέγει να βγει στην πορνεία γιά να εξασφαλίσουν τα προς το ζειν.Ο Alwa απειλεί να σκοτώσει οποιονδήποτε άλλον άνδρα έλθει στο καταφύγιό τους...

Η παρέα κρύβεται στον ήχο των βημάτων της Lulu καθώς αυτή επιστρέφει συνοδευόμενη από τον πρώτο πελάτη.Ο καθηγητής (στο ρόλο του οποίου ορίζεται από το libretto του Alban Berg ο ίδιος ερμηνευτής που υποδύθηκε τον Dr Goll) της φέρεται με ιδιαίτερο σεβασμό,όμως παραμένει ανεξήγητα σιωπηλός.Παρά τις εκκλήσεις της Lulu να ξεστομίσει ό,τι σκέπτεται,τη φιλάει παθιασμένα χωρίς να βγάλει άχνα,την πληρώνει και φεύγει ρίχνοντάς της μιά αινιγματική ματιά.Εκείνη απλά θριαμβολογεί γιά την πρώτη της ΄΄επιτυχία΄΄.Η παρέα μπαίνει ξανά σ'επιφυλακή από το θόρυβο βημάτων στις σκάλες.Αντί όμως γι άλλον πελάτη,τούτη τη φορά πρόκειται γιά την κόμισσα Geschwitz.Έχοντας μείνει και αυτή απένταρη από τότε που κατέρρευσαν οι μετοχές Jungfrau,απέτυχε να συγκεντρώσει νέα κεφάλαια και το μόνο που κατάφερε να διασώσει εγκαταλείποντας το Παρίσι είναι το επίμαχο πορτρέτο.

Ατενίζοντας μελαγχολικά τον αλλοτινό λαμπερό εαυτό της πάνω στον πίνακα,η Lulu αποφασίζει να ξαναδοκιμάσει την τύχη της στους δρόμους του Λονδίνου.Ο Alwa την εκλιπαρεί να μην το κάνει,η Lulu μολαταύτα κατεβαίνει με την κόμισσα να την παίρνει στο κατόπι...Ο Schigolch σημειώνει ως πραγματιστής ότι έχουν ανάγκη τα χρήματα...Ακούγοντας τη Lulu να επιστρέφει κρύβεται,ενώ ο Alwa καμουφλάρεται πρόχειρα με μιά κουβέρτα.Ο δεύτερος πελάτης είναι ένας αλλοδαπός (το ρόλο του ΄΄Νέγρου΄΄ υποδύεται ο ίδιος που ερμήνευσε το ζωγράφο Walter).Απαιτώντας η Lulu να πληρωθεί προκαταβολικά,διαπληκτίζεται μαζί του.Ο Alwa σπεύδει να την προασπίσει και δέχεται ένα θανάσιμο κτύπημα στο κεφάλι από το νέγρο ο οποίος το βάζει στα πόδια αμέσως μετά.

Συγκλονισμένη η Lulu παίρνει ξανά τους δρόμους,παραπονούμενη ότι έστω και αυτός ο ανυπόφορος τρόπος ζωής που βιώνουν θα όφειλε να είναι καλύτερος...Η κόμισσα γυρνά πίσω βρίσκοντας το Schigolch να παραμερίζει το σώμα του Alwa.Ισχυριζόμενος πως ο νεκρός απλά κοιμάται,την εγκαταλείπει πηγαίνοντας να επισκεφθεί την κοντινή pub...

 

[Bhutia]

Lulu:Τρίτη πράξη,σκηνή 2-μέρος Β (Επίλογος)

(...)
Αναλογιζόμενη η κόμισσα τα όσα έχουν διαδραματιστεί σκέφτεται ν'αυτοκτονήσει προτού επιστρέψει η φίλη της,διακόπτεται όμως από τη Lulu που επανέρχεται στη σοφίτα συνοδευόμενη από τον τρίτο πελάτη της (στο ρόλο αυτού ορίζεται ο ίδιος ερμηνευτής που υποδύθηκε το Dr Schon).Συστήνει στον άγνωστο την κόμισσα ως την ψυχικά διαταραγμένη αδελφή της...Καθώς αυτός παζαρεύει το ποσό της πληρωμής,η Lulu δείχνει σημάδια έντονης έλξης προς την αμφιλεγόμενη συμπεριφορά του.Κατορθώνοντας τελικά να μην πληρώσει κανένα αντίτιμο,την οδηγεί στο δωμάτιο κλειδαμπαρώνοντας την πόρτα πίσω τους...

Η κόμισσα αποφασίζει να επιστρέψει στη Γερμανία όπου θ'αφιερωθεί στην προώθηση των γυναικείων δικαιωμάτων,στ'αυτιά της όμως φτάνουν σπαρακτικές κραυγές προερχόμενες από το δωματιάκι που βρίσκεται η φίλη της.Τρέχει να δει τί συμβαίνει.Ο άγνωστος άνδρας ξεπροβάλλει απότομα και τη μαχαιρώνει με την ίδια ματωμένη λεπίδα που είχε μόλις χρησιμοποιήσει γιά τη σφαγή της Lulu.O Jack ο Αντεροβγάλτης θα χαθεί μέσα στη νύχτα,αφήνοντας την κόμισσα ετοιμοθάνατη να σέρνεται προς το πτώμα της λατρεμένης της Lulu ορκιζόμενη αιώνια αφοσίωση:"Ich bin dir nach!Bleibe dir nach,in Ewigkeit!"("Eίμαι δίπλα σου!Πάντα δίπλα σου,εις το διηνεκές!")

Spoiler

(Συνεχίζεται...)

 

[Bhutia]

Δωδεκαφθογγισμός και Αρχές σειριακής σύνθεσης

To παρόν κεφάλαιο αποτελεί φυσική συνέχεια των μηνυμάτων 153-161 που είχαν δημοσιευθεί στο θέμα της ΄΄Λειτουργίας της ακοής΄΄:
http://www.avsite.gr/vb/showthread....%F4%E7%F2-%E1%EA%EF%DE%F2&p=981923#post981923

http://kouti.org/music-scale
Το καθιερωμένο τονικό σύστημα απαιτούσε τη σύνθεση επτάφθογγης κλίμακος,δηλαδή διαδοχική παράθεση μουσικών φθόγγων(νοτών) η οποία μπορεί είτε ν'ανέρχεται είτε να κατέρχεται ως προς τα συχνοτικά ύψη των μελών της ανά βήματα τόνου ή ημιτονίου.Η κλίμακα (μείζων ή ελάσσων) οφείλει να βασίζεται σε μία καθορισμένη νότα-τη λεγόμενη ΄΄τονική΄΄.Οι βαθμίδες της κλίμακος επιλέγονται με γνώμονα συγκεκριμένες ιεραρχικές σχέσεις ανάμεσα στα συχνοτικά ύψη αυτών και της τονικής.Δεύτερο σπουδαιότερο ρόλο σε κάθε κλίμακα κρατούσε η αποκαλούμενη ΄΄δεσπόζουσα΄΄ νότα που αντιπροσώπευε την πέμπτη βαθμίδα από την τονική.Κάθε κλίμακα επίσης έχει τη δυνατότητα μετάπτωσης σε διαφορετικές κλίμακες.

O Arnolg Schoenberg μαθήτευσε ανεπίσημα υπό το βιεννέζο συνθέτη Alexander von Zemlinsky ο οποίος τον εμύησε στη μαγεία των έργων του Richard Wagner.Οι πρώτοι μαθητές που απέκτησε ο Schoenberg-όταν ξεκίνησε ο ίδιος να διδάσκει- ήταν ο Alban Berg και ο Anton Webern.Μαζί ίδρυσαν τη λεγόμενη ΄΄Δεύτερη Βιεννέζικη Σχολή΄΄ (με την ΄΄Πρώτη΄΄ ν'απαρτίζεται από τους Haydn,Mozart & Beethoven).

Τα έργα τους εγκατέλειψαν σταδιακά τον οπλισμό (δίεση/ύφεση) του κλειδιού στην αρχή του πενταγράμμου (που ορίζει την τονική αξία των φθόγγων που απαρτίζουν τις αντίστοιχες μείζονες ή ελάσσονες κλίμακες).Το πέρασμά τους στη μουσική πρωτοπορεία συνοδεύτηκε από συνθέσεις ΄΄ελεύθερες τονικότητας΄΄,οι οποίες κήρυξαν-κατά τον Schoenberg- τη "χειραφέτηση της διαφωνίας".Στην εποχή του μεσοπολέμου υιοθέτησαν τη μέθοδο του δωδεκαφθογγισμού επιχειρώντας να θέσουν το ατονικό χάος σε κάποια τάξη μέσω στοιχειωδών κανόνων.Μεταξύ των μελών της δεύτερης σχολής,τα έργα του Berg ήταν εκείνα που σημαδεύτηκαν περισσότερο από τον αντίκτυπο της μεταρομαντικής περιόδου(1880-1915).

Το νέο σύστημα που εισήγαγε ο Schoenberg χρησιμοποιούσε και τις δώδεκα νότες της λεγόμενης χρωματικής κλίμακας(η οποία περιέχει το σύνολο των δώδεκα φθόγγων που απαρτίζουν μία οκτάβα με τα διαδοχικά μέλη ν'απέχουν μεταξύ τους κατά ένα ημιτόνιο),αποφεύγοντας οποιοδήποτε τονικό κέντρο.Η συμβατική διάρθρωση του δωδεκαφθογγικού συστήματος υπακούει στις εξής Αρχές:

-Καμία νότα δεν θα υπερτερούσε ιεραρχικά έναντι των υπολοίπων.

-Κάθε νότα θα μπορούσε να ξαναμπεί μονάχα αφότου είχαν παιχθεί όλες οι υπόλοιπες.Βάσει αυτών των αξιωμάτων,οι χρωματικές νότες συντάσσονταν σε συγκεκριμένες ΄΄σειρές΄΄ με επιλογή κάθε φορά της αλληλουχίας των μελών τους.Οι πρώτες(Prime) σειρές μπορούσαν να δώσουν και άλλες παράγωγες με τις εξής εναλλακτικές μεθόδους:

-Ανάδρομη κίνηση (Retrograde):παιζόμενες με αντίθετη φορά.

-Ανατροπή (Inversion):τοποθετούμενες οι νότες σε αντικατοπτρικές θέσεις στο πεντάγραμμο.Κατ'αυτόν τον τρόπο το κάθε διάστημα μετατρέπεται από κατιόν σε ανιόν και τούμπαλιν (π.χ. μιά ανιούσα τέλεια πέμπτη αναστρέφεται σε κατιούσα τέλεια πέμπτη).

-Συνδυάζοντας και τις δύο προηγούμενες τεχνικές μαζί (Ανάδρομη ανατροπή-retrograde inversion).

-Καθεμία από τις τέσσαρες εναλλακτικές φόρμες δύναται να μετατεθεί,ούτως ώστε να ξεκινά από οποιαδήποτε νότα της χρωματικής κλίμακος.Αποτέλεσμα είναι να υφίστανται δώδεκα διαφορετικά επίπεδα γιά κάθε πρωταρχική σειρά.Με εφαρμογή ανάδρομης παράθεσης,ανατροπής και ανάδρομης ανατροπής σε καθένα εξ αυτών,προκύπτουν συνολικά 48 εναλλακτικές μορφές γιά κάθε πρωταρχική σειριακή ενότητα.Σταθερό σημείο αναφοράς είναι μιά διαδοχή ένδεκα τάξεων μουσικών διαστημάτων εντός οποιουδήποτε από τους τέσσερις πιθανούς σχηματισμούς (πρώτο-ανάδρομο-ανατραπέντα-ανάδρομο ανατραπέντα) σε οποιοδήποτε από τα δώδεκα δυνατά επίπεδα μετάθεσης.

Ως εκ τούτου,μιά συχνή μέθοδος ονοματολογίας και διάκρισης των ποικίλων σειραϊκών μορφών εντός της ίδιας σύνθεσης βασίζεται στο συνδυασμό των λατινικών αρχικών που περιγράφουν τον τύπο της σειράς(Prime-Retrograde-Inversion-Retrograde Inversion) κι ενός αριθμού από το ΄΄0΄΄ μέχρι το ΄΄11΄΄.Ο αριθμός εκφράζει την τάξη του τονικού ύψους-στη χρωματική κλίμακα- από το οποίο θα άρχεται η συγκεκριμένη 12φθογγη σειρά,δηλαδή πόσα διαστήματα ημιτονίου μεσολαβούν από το Ντο της χρωματικής κλίμακας μέχρι τη νότα από την οποία ξεκινά η αλληλουχία που σχηματίζει τη σειρά.

http://www.franksinger.com/Amusic/chrom.htm
Γιά παράδειγμα,η ονομασία ΄΄P2΄΄ ανήκει σε τύπο πρωταρχικής σειράς της οποίας η αλληλουχία έχει αφετηρία το φθόγγο Ρε (βλέπε ανωτέρω λινκ).Ομοίως,το ΄΄P4΄΄ σημαίνει σειρά πρώτου τύπου της οποίας η αφετηρία θα είναι η νότα Μι,το ΄΄Ρο΄΄ ξεκινά από Ντο,κ.ο.κ.Η σειρά ΄΄R3΄΄ λ.χ. θα είναι ανάδρομου τύπου(Retrograde) ως προς την πρωταρχική και θα ξεκινά η αλληλουχία από το Ντο δίεση (ή εναρμόνια Ρε ύφεση),κ.ο.κ.

-Οι σειρές-ή τα τμήματα αυτών- μπορούν να παρατεθούν είτε οριζόντια (με την αλληλουχία να προβάλλεται γραμμικά κατά μήκος της παρτιτούρας),είτε κατακόρυφα (με την αλληλουχία να προβάλλεται εγκάρσια ως συγχορδία διαμέσου των γραμμών του πενταγράμμου).


Η βασική σύμβαση της σειραϊκής σύνθεσης έγκειται στο ότι οι αλληλουχίες των τονικών υψών εντός οποιουδήποτε μουσικού χωρίου οφείλουν να είναι είτε ακέραιες είτε τμηματικές παραθέσεις των παραλλαγών συγκεκριμένης σειριακής ενότητας.Οι βαθμοί ελευθερίας που αφήνει στην ευχέρεια ενός συνθέτη αφορούν τους εξής παράγοντες:

-Τα ρετζίστρα (αναφέρονται στη συχνοτική έκταση και κατανομή της ηχητικής ενέργειας που καθορίζει τη χροιά του ήχου) επί των οποίων θα παρουσιάζονται οι διαδοχικές τάξεις τονικών υψών που απαρτίζουν δεδομένη σειρά.Εισάγεται κατ'επέκταση και παράμετρος μεταβολής στα ρετζίστρα μεταξύ των διαφορετικών σειριακών παραθέσεων.

-Ποιά τμήματα της σειράς θα προβάλλονται οριζόντια και ποιά κατακόρυφα.

-Πόσες παραθέσεις της σειράς θα ηχούν ταυτόχρονα και σε ποιό βαθμό κάθε πολυφωνική δήλωση θα παρουσιάζει δική της αλληλουχία σειριακών παραθέσεων.

-Την ποικιλία των χρησιμοποιούμενων σειρών και την πιθανή σχέση που θα τις συνδέει-εφόσον θα υιοθετηθούν περισσότερες της μίας σειριακές ενότητες.

-Τον τρόπο διασταυρούμενου συσχετισμού-εφόσον υπάρχει- σειρών που ηχούν είτε ταυτόχρονα είτε διαδοχικά,τόσο ως προς τα φυσικά τους γνωρίσματα(λ.χ. η σειρά Ι6 να διαδέχεται την Ρο) όσο και ως προς τις συνθετικές επιλογές (λ.χ. νότες κοινές και στις δύο).

(Προτού συνεχιστεί,θερμές ευχές γιά ευτυχισμένο...2012)

 

[Bhutia]

Lulu:Σειραϊκές τεχνικές του Alban Berg

Το έργο είναι ενορχηστρωμένο γιά τρία φλάουτα,τρία όμποε,τρία κλαρινέτα σε Σι ύφεση,μπάσο κλαρινέτο σε Σι ύφεση,άλτο σαξόφωνο σε Μι ύφεση,τρία φαγκότα,τέσσερα κόρνα σε Φα,τρεις τρομπέτες σε Ντο,τρία τρομπόνια,τούμπα,κρουστά(8 εκτελεστές),τύμπανα,πιάνο άρπα κι έγχορδα.Χρησιμοποιούνται επίσης Jazz σύνολα στην τρίτη σκηνή της πρώτης πράξης και στην πρώτη σκηνή της τρίτης πράξης.Ήταν τέλος το έργο που εγκαινίασε τη χρήση του βιμπραφώνου στις δυτικές κλασικές ορχήστρες.

Η συνθετική δεινότητα του Berg διαφοροποιεί το δωδεκαφθογγικό του σύστημα από εκείνο των Schoenberg & Webern,αναδεικνύοντάς το σε ξεχωριστό όχημα επικοινωνίας του κειμένου με τα μουσικά μέτρα.Το σειριακό σύστημα του Schoenberg θεωρείται ως αυτόνομη αλληλουχία μουσικών διαστημάτων από την οποία προκύπτει το σύνολο των μελωδικών και αρμονικών σχηματισμών της σύνθεσης και διατηρεί τη σύστασή του,αποτελώντας το μοναδικό στοιχείο αναφοράς του έργου στο οποίο ανήκει.

Ο Berg αντίθετα δεν αρκέστηκε στις παραλλαγές δεδομένης 12φθογγης σειράς,αλλά το τυπικό του 12φθογγο σύνολο προσεταιρίζεται συχνά συγκεκριμένα μελωδικά περιγράμματα.Συμπεριλαμβάνει σχηματισμούς που θυμίζουν την παραδοσιακή τονική μουσική,φροντίζοντας μάλιστα να τους χρησιμοποιήσει με τεχνικές που δίνουν έμφαση στις παραδοσιακές παραπομπές.Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά πηγάζουν από το δομικό σύνολο,μολαταύτα η αλληλουχία των διαστημάτων παύει ν'αποτελεί το αποκλειστικό σημείο αναφοράς της μουσικής σύνθεσης στην οποία ανήκει.Το μελωδικό περίγραμμα ή οι τονικοί υπαινιγμοί λογίζονται ως γνωρίσματα ίσης σημασίας,των οποίων η σπουδαιότητα-αναλόγως των συνθηκών- δύναται ακόμα και να προηγηθεί εκείνης της βασικής 12φθογγης αλληλουχίας.Τα μελωδικά περιγράμματα επίσης χρησιμοποιούνται ως μέσο σχηματισμού στιγμιαίων σχέσεων μεταξύ ξεχωριστών σειρών.Η σειριακή τεχνική του Berg-όπως και του Stravinsky- επέδειξε θριαμβευτικά τη συμβατότητα του σειραϊσμού με το παραδοσιακό τονικό σύστημα.

-Ύστερα από το θάνατο του Dr Goll στην πρώτη πράξη-σκηνή 1,ο ζωγράφος απευθύνει πιεστικά ερωτήματα στη Lulu,εάν είναι αυτή ικανή να πει την αλήθεια,εάν πιστεύει σ'έναν Δημιουργό(Θεό),εάν έχει κάτι ιερό ώστε να ορκιστεί σ'αυτό και αν είχε ποτέ αγαπήσει.Σε καθεμία από τις τέσσαρες ερωτήσεις εκείνη δίνει ψυχρά την ίδια απάντηση:"Ich weiss es nicht"("Δεν το ξέρω").Με κάθε διαδοχική της απάντηση,η μελωδία ανέρχεται σε ακόμα μεγαλύτερα τονικά ύψη με ολοένα ανθηρότερα μελίσματα(απόδοση μίας και μόνο συλλαβής του κειμένου με απανωτές μεταβάσεις του ερμηνευτή σε διαφορετικά τονικά ύψη) τα οποία κορυφώνονται στην παρακάτω δωδεκάφθογγη σειρά:

Παρατηρούμε λ.χ. ότι από τη 2η νότα(Σολ δίεση-"weiss") μέχρι τη 15η("es") και την ακόλουθη μετάπτωση σε Σολ δίεση κατά μία οκτάβα χαμηλότερο της ομόλογης 2ης νότας,δεν υφίσταται επανάληψη καμίας από τις ενδιάμεσες.

-Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα από την ίδια σκηνή απαντάται στο κομμάτι όπου ο ζωγράφος πολιορκεί τη Lulu κυνηγώντας τη μέσα στο ατελιέ.Ερμηνεύει-πρώτα εκείνη και στη συνέχεια έρχεται ως αντίλαλος από το ζωγράφο- μιά μελωδία η οποία-ξεκινώντας από τη 2η νότα- περιλαμβάνει το σύνολο των φθόγγων της χρωματικής κλίμακος:

Η ίδια σειρά ηχεί σαν ανατριχιαστικό προμήνυμα γιά τη φύση της ηρωίδας κατά την εισαγωγή,στο σημείο όπου ο θηριοδαμαστής καλεί το βοηθό του να φέρει τη Lulu παρουσιάζοντάς την ως ΄΄ανθρώπινο φίδι΄΄("Schlange"):

 

[Bhutia]

Lulu: Σειραϊκές τεχνικές του Alban Berg

Το παρακάτω γράφημα πενταγράμμου απεικονίζει τη βασική δωδεκάφθογγη θεματική υπογραφή της όπερας σε δύο εναλλακτικές μορφές.Χάρη στην εμπλοκή σαφών μαθηματικών συνθηκών,αυτή μετασχηματίζεται παρέχοντας την πλειοψηφία των υπολοίπων θεματικών δομών του έργου:

Αποτελεί επίσης μία εκ των βασικών θεματικών δομών στο Κουαρτέτο Νο.4 γιά έγχορδα του Bela Bartok.

Κομμάτια της όπερας γράφτηκαν σε πλήρως ελεύθερη από τονικής άποψης φόρμα (μη σχετιζόμενα με τα σειριακά σύνολα),αλλά η ουσιαστική πρωτοτυπία του Berg έγκειται στο ότι κάνει χρήση ανεξάρτητων θραυσμάτων του σειραϊκού υλικού.Οι συντιθέμενες σειρές της "Lulu" μετατίθενται και διαιρούνται σε δομές τριών ή τεσσάρων φθόγγων (τρίχορδα ή τετράχορδα αντίστοιχα),οι οποίες είτε ηχούν μεμονωμένες σα μοτίβα,είτε παίζονται ταυτόχρονα σα συγχορδίες.Καθεμία από αυτές τις δομές καλείται ΄΄γεννήτρια΄΄ μιά και συνδυάζεται επιπλέον με παραλλαγές του εαυτού της (προκύπτουσες από ανάδρομη παράθεση,ανατροπή,κτλ της αλληλουχίας των φθόγγων που περιέχει) γιά να σχηματιστούν άρτιες δωδεκάφθογγες σειρές.

-Όταν ο Dr Goll εμφανίζεται αναπάντεχα συλλαμβάνοντας τη Lulu και το ζωγράφο να ερωτοτροπούν,ηχεί ένα τρέμολο στα κατώτερα έγχορδα.Αυτό χρησιμοποιείται ως μουσικό χαλί επί του οποίου η ηρωίδα και ο πρώτος σύζυγος εκφράζουν αμοιβαία την ταραχή τους γιά την κατάσταση στην οποία ο ένας βρίσκει τον άλλο.Η αμηχανία στο διάλογό τους ενισχύεται χάρη στην υιοθέτηση της φόρμας του ΄΄sprechstimme΄΄:φωνητική τεχνοτροπία που επινόησε ο Schoenberg και συνδέθηκε στενά με τις συνθέσεις γιά φωνή των ατονικών εκπροσώπων του εξπρεσσιονισμού.Συνίσταται στην απόδοση της μελωδίας από τους ερμηνευτές σε τονικά ύψη κατά προσέγγιση,αντί να τραγουδιέται σε ακριβώς καθορισμένες νότες.

-To ντουέτο που έπεται μεταξύ της Lulu και του Walter διακρίνεται από αλληλοεπικαλυπτόμενες μελωδικές γραμμές,με αυτές της ηρωίδας να χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη τονική ποικιλομορφία κι εκείνες του ζωγράφου να είναι πιό λιτές.

-Kατά τη διάρκεια της 1ης σκηνής στη δεύτερη πράξη ο Schon εκφράζει ζήλεια και οργή γιά την ασεβή απέναντι στην υπόληψή του συμπεριφορά της Lulu αποδίδοντας ένα πεντάστιχο στροφικό τραγούδι(τύπος κατά το οποίον το ίδιο μελωδικό θέμα επαναλαμβάνεται αλλάζοντας όμως τους στίχους).Κάθε στροφή ξεκινά με μία τετράφθογγη δομή που έχει σύσταση είτε παράλληλη,είτε ανεστραμμένη ως προς την αρχική).

H στροφική aria του Schon αποδίδεται διακεκομμένη,πρώτα από ένα άναρχο(΄΄tumultuoso΄΄) πέρασμα μουσικής Burlesque(όρος που αναφέρεται στην παρουσίαση σοβαρών καταστάσεων υπό μορφή καρικατούρας αποσκοπώντας στο γέλιο του κοινού) μεταξύ δεύτερης και τρίτης στροφής και ύστερα από το ΄΄τραγούδι της Lulu΄΄ μεταξύ τέταρτης και πέμπτης.Ο θάνατος του χαρακτήρα συμβολίζεται μουσικά με τη σταδιακή απορρόφηση της 12φθογγης σειράς του από τη βασική σειρά της όπερας.Τα αλληλοσυσχετιζόμενα περάσματα αποτελούν όλα μαζί τομέα μιάς ευρύτερης μουσικής μονάδας.Κατ'επέκταση,η εναλασσόμενη παράθεση διαφορετικών υποενοτήτων σχηματίζει πολύπλοκες διαστρωματωμένες υφές στα πλαίσια της κάθε πράξης...

(Συνεχίζεται...)

 

[Bhutia]

Lulu:Σειραϊκές τεχνικές του Alban Berg-Βασικές Θεματικές Δομές

Το επίτευγμα του Alban Berg στη "Lulu" είναι ότι κάνει το σειραϊκό υλικό ν'ακούγεται με τρόπο παρεμφερή προς το τονικό σύστημα του κλασσικού παρελθόντος.Αυτό κατορθώνεται διότι η τεχνοτροπία του αντλεί ταυτόχρονα από διαφορετικά στρώματα μουσικής δημιουργίας,ένα εκ των οποίων είναι η χρωματικά προεκτεινόμενη τονικότητα όπως εμφανίστηκε αυτή στα τελευταία χρόνια του ρομαντικού κινήματος με κορυφαίο εκπρόσωπο το Gustav Mahler.Η σύμπτυξη τεχνοτροπιών είναι προγραμματισμένη εντός του σειραϊκού υλικού κατά τρόπον ώστε να προκύπτουν κομμάτια τα οποία λόγω της τονικής τους φύσης δημιουργούν συναισθήματα οικειότητας στον ακροατή.Παρά την εμπεριστατωμένη τεχνική επεξεργασία που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια,το αποτέλεσμα ρέει αβίαστα χωρίς να την προδίδει και ν'αποσπά την προσοχή του ακροατή.

Το παρόν λινκ εκθέτει τις βασικές θεματικές δομές της "Lulu".Ως αυτόνομες ολιγόφθογγες ενότητες υφίστανται δυνητικά τις γνωστές εναλλακτικές μεθόδους μεταμόρφωσης,τροποποιούνται,μετατίθενται ως προς τους φθόγγους που περιέχουν,ή συσχετίζονται με ανεξάρτητα στοιχεία.Μπορούν να παρουσιαστούν υπό μορφή μελωδικής φιγούρας,συγχορδίας,ή συνδυασμών των δύο.Ανεξάρτητες νότες μπορούν επιπρόσθετα να λειτουργούν ως μοχλικά στοιχεία,συντελώντας είτε στην υπέρθεση μεταξύ δηλώσεων συγκεκριμένης εκ των τετράφθογγων δομών,είτε τη σύνδεση δύο ή περισσοτέρων μεταξύ τους.Οι τρεις πρώτες δομές δηλώνονται αμέσως με τα εναρκτήρια μέτρα του έργου.Παρατηρούμε ότι οι ΄΄Ι΄΄&΄΄ΙΙ΄΄ αποτελούν αναλλοίωτες δομικά στοιχεία της βασικής 12φθογγης σειραϊκής ενότητας του έργου.

Αντικειμενικός σκοπός τους είναι να παράσχουν το μουσικό σύμπαν εντός του οποίου θα εξελιχθεί η σκηνική δράση και να πλάσουν εντός αυτού την ιδέα της θανάσιμης γοητείας που είναι συνυφασμένη με την οντότητα της κεντρικής ηρωίδας.Σηματοδοτούν την αφετηρία και το τέλος των πράξεων όπως και συνταρακτικά συμβάντα εντός της σκηνικής δράσης.Η δομή ΄΄Ι΄΄ συμβολίζει την ακαταμάχητη έλξη που εξασκεί η Lulu.Οι δημιουργικές της λειτουργίες πηγάζουν από τη μορφολογική της διαίρεση σε δύο διαστήματα τρίτονου.Το ζεύγος αυτών επιτρέπει την ύπαρξη μονάχα δύο μη ισοδύναμων εναλλακτικών μορφών από μετάθεση,αφού μετά την πρώτη μετακίνηση επί των τονικών υψών των φθόγγων,η δεύτερη μετάθεση κατά διάστημα τριτόνου θα οδηγεί σε ισοδύναμη μορφή ως προς την πρωταρχική.Η δομή ΄΄Ι΄΄ χρησιμοποιείται κατά κόρον από το Berg ως σήμα γιά την προώθηση των γεγονότων καθόλη τη διάρκεια του έργου.

Η βασική δομή ΄΄ΙΙΙ΄΄ είναι αυτοαναστρεφόμενη και δηλώσιμη σε τρία μόνο ανεξάρτητα τονικά ύψη,οπότε δίνει έναν μόνο θεματικό τρόπο που περιέχει την αντιπροσώπευση καθενός από αυτά.Οι περιορισμένες μεταθετικές τους ιδιότητες σε συνδυασμό με την αναστρεψιμότητα δίχως επανάληψη των περιεχόμενων τάξεων τονικών υψών εντός των τμημάτων,προσδίδει στους τρεις προκύπτοντες θεματικούς τρόπους τον προεξάρχοντα και ΄΄συνθηματικό΄΄ τους ρόλο,ξεχωρίζοντάς τους απ'όλα τα 12φθογγα σειραϊκά σύνολα της όπερας.

Το βασικό θέμα ΄΄IV΄΄ συνδυάζει την τέλεια τέταρτη(το κύριο διάστημα του έργου συνολικά) με το θέμα ΄΄ΙΙΙ΄΄(το μοναδικό που δεν περιέχει διάστημα τέλειας τετάρτης).Η θεματική του υπογραφή παίζει κυρίως το ρόλο cadenza(διάνθισμα που ενσωματώνεται στην τελειωτική πτώση μουσικών προτάσεων).Κατέχοντας το κεντρικό σημείο του ιντερλούδιου και όλης της όπερας εξυπηρετεί ως τελειωτικό στοιχείο του πρώτου μισού και απαρχή του δευτέρου.Η τέλεια τέταρτη απαράλλακτα διατυπωμένη σε σταθεροποιημένη μετάθεση κι εκπροσωπούμενη χαρακτηριστικά με ιδιαίτερη συχνοτική κατανομή της ηχητικής ενέργειας(χάρη στα όργανα που την ερμηνεύουν),ανάγεται στο λεγόμενο ΄΄σημαδιακό μοτίβο΄΄:στο πρώτο μισό της όπερας η χαρακτηριστική του χροιά συμβολίζει εισόδους κι εξόδους χαρακτήρων,ενώ στο δεύτερο μισό μετατρέπεται σε Leitmotiv που αντιπροσωπεύει την αναπόληση.

Εφόσον είναι σταθεροποιημένο ως προς τα σχετικά τονικά ύψη των φθόγγων του κι επανέρχεται στρατηγικά σε κρίσιμες στιγμές της δράσης γίνεται σημείο αναφοράς ως προς την απόλυτη τάξη τονικών υψών του περιεχομένου του και καθορίζει τις βαθμίδες τονικού ύψους της εκάστοτε βασικής δομής που υιοθετεί.Το σημαδιακό μοτίβο δεν εγκαθιδρύει τη βασική τονικότητα του συνολικού έργου,αλλά είναι το επικρατούν επανακάμπτον τονικό κέντρο του.Σημαδεύει το σημείο καμπής του δράματος τονιζόμενο στο δομικό κέντρο του ιντερλούδιου και προσδιορίζει την τονική βαθμίδα του τελικού θέματος της sonata (Leitsektion) που εκφράζει τον αδιάρρηκτο δεσμό ανάμεσα στη Lulu και το Dr Schon.

Η βασική θεματική δομή ΄΄ΙΙ΄΄ -στη μορφή που προκύπτει από τη μετάθεση κατά ένα τρίτονο της αρχικής της δήλωσης στα εναρκτήρια μέτρα- εγκαθιδρύει την κύρια συλλογή τονικών βαθμίδων του έργου συνολικά. Τούτη η συλλογή εμπεριέχεται σε αρκετά διαφορετικά σειραϊκά σύνολα,πάνω απ'όλα όμως και πλέον χαρακτηριστικά στο σειραϊκό τρόπο ΄΄Ρ7΄΄ της κόμισσας Geschwitz.Δύο δηλώσεις της δομής ΄΄ΙΙ΄΄ ενσωματώνονται σε σειρές του Schon:η ΄΄Ι9΄΄ παρουσιάζει το περιεχόμενο αυτού στις κύριες βαθμίδες τονικών της υψών,ενώ η σειρά ΄΄Ρ4΄΄ στις αρχικές που εμφανίζονται στον πρόλογο.Εντός της arietta του Schon "Das mein Lebensabend"(Αυτό το βραδυνό τμήμα της ζωής μου) στη δεύτερη πράξη-σκηνή 1 η ΄΄Ι9΄΄ διαχωρίζεται σ'ένα 5φθογγο κι ένα 7φθογγο τμήμα.Με τη διαμεσολάβηση της θεματικής δομής ΄΄ΙΙ΄΄ προβάλλεται επομένως η αλληλεπίδραση των χαρακτήρων Schon & Geschwitz.Ο τελευταίος πυροβολισμός της Lulu είναι αφετηρία επαναλαμβανόμενων δηλώσεων της δομής ΄΄ΙΙ΄΄ η οποία ως ισοδύναμη του τρίτου τμήματος από το σειραϊκό τρόπο της κόμισσας ακούγεται ακριβώς τη στιγμή του θανάτου του μεγιστάνα συμπίπτοντας με την αναπάντεχη εμφάνιση της κόμισσας ως τελευταία εικόνα που τον συντροφεύει.Η θεματική δομή ΄΄ΙΙ΄΄ γίνεται κοινός παρονομαστής σε σχέση με τον επίλογο της όπερας,όπου σημαίνει την αντιστροφή της κατάστασης με το θάνατο της κόμισσας από τη λεπίδα του Jack.

(Συνεχίζεται...)

 

[Bhutia]

Lulu:Σειραϊκή ταυτότητα των χαρακτήρων

Κεφαλαιώδη παράγοντα αποτελεί η τεχνική αφιέρωσης ξεχωριστών σειρών σε βασικούς χαρακτήρες του έργου,συναρτήσει της ερμηνείας που αποδίδει η πλοκή του λιμπρέτο σε καθέναν από αυτούς.Όπως είναι επόμενο,εκτός της βασικής μορφής των δωδεκάφθογγων σειρών,χρησιμοποιούνται και παραλλαγές αυτών οι οποίες προκύπτουν από μετατροπή της αρχικής αλληλουχίας φθόγγων μέσω ανάδρομης παράθεσης,ανατροπής,κ.ο.κ.Από τους αλληλοσυσχετισμούς των δωδεκάφθογγων σειρών και των παραγώγων τους δημιουργείται ένας μουσικός γαλαξίας από Leitmotivs τα οποία μετέχουν ενεργά στη σκηνική δράση κι εντυπώνονται στο υποσυνείδητο του θεατή.Ενδεικτικά παραδείγματα είναι το μοτίβο του πορτρέτου με την αρμονική συσσώρευση διαστημάτων τετάρτης και τα εναλλασσόμενα σμήνη συγχορδιών από λευκά και μαύρα πλήκτρα αντίστοιχα του πιάνου,τα οποία ταυτοποιούν τον ακροβάτη φανερώνοντας τις γυμναστικές του ικανότητες.

Lulu:Η δωδεκάφθογγη σειρά που συνδέεται με την κεντρική ηρωίδα έχει την αλληλουχία ΄΄Φα-Σολ-Λα ύφεση-Σι ύφεση-Ντο-Ρε-Φα δίεση-Ρε δίεση-Μι-Λα-Σι-Ντο δίεση΄΄.Δημιουργείται αποσπώντας την πρώτη νότα(Φα) από το πρώτο τρίχορδο της ανωτέρω βασικής σειράς,λαμβάνοντας κατόπιν τη δεύτερη νότα(Σολ) από το δεύτερο τρίχορδο της βασικής σειράς,ύστερα την τρίτη νότα(Λα ύφεση) από το τρίτο τρίχορδο της βασικής σειράς,κ.ο.κ.,διατρέχοντας συνολικά τρεις φορές τη βασική σειρά.Hχεί γιά πρώτη φορά στην εισαγωγή,αντιπαρατιθέμενη με το ΄΄ρυθμό της μοίρας΄΄.Η απεικόνιση της πρώτης γενέτειρας σειράς της Lulu άρχουσα από Ντο (΄΄Ρο΄΄):

Alwa:ο ήρωας με τον οποίο ταυτίζεται νοερά ο Berg και δεν παραλληλίζεται με κάποιο ζώο του θηριοτροφείου στον πρόλογο.Στην πρώτη πράξη-σκηνή 3 το σχόλιο του Alwa γιά τη Lulu με την πρόταση "θα μπορούσε κάποιος να γράψει μιά ενδιαφέρουσα όπερα γι αυτό το κορίτσι και τους εραστές της" επενδύεται μουσικά με τις εισαγωγικές συγχορδίες της όπερας "Wozzeck".Στη δεύτερη πράξη-σκηνή 2 φέρεται ως ο συνθέτης του πρώτου μισού της όπερας.Οι σειρές ΄΄Ρ4΄΄ των Alwa & Schon συνδέονται χαρακτηριστικά μέσω κοινών φθόγγων σε καθένα από τα τρίχορδα που τις απαρτίζουν.Οι σειραϊκές ενότητες των δύο ακολουθούν σε σπουδαιότητα τη βασική σειρά του έργου.Ο συνθέτης τις εμφανίζει αλληλοεξαρτώμενες,αποφεύγοντας οποιαδήποτε ιεραρχική διάκριση μεταξύ τους.Η εξάρτηση του Alwa από τον πατέρα του συμβολίζει τη διαπλοκή των δημιουργών με φορείς οικονομικής και πολιτικής εξουσίας στα πλαίσια διαιώνισης της τέχνης.Η εξάρτηση όμως λογαριάζεται ως αμφίδρομη,αφού τα κάθε λογής πολιτικά-κοινωνικά καθεστώτα φαίνονται να έχουν ανάγκη την καλλιτεχνική δημιουργία ως μέσον οικοδόμησης κύρους κι εμπέδωσης της ισχύος τους.Η αλληλουχία ΄΄Σι ύφεση-Φα δίεση-Μι ύφεση-Σολ δίεση-Φα-Σι-Μι-Ρε-Λα-Ντο-Ντο δίεση-Σολ΄΄ συντίθεται τοποθετώντας όμοιες μονάδες ΄΄βασικής΄΄ σειράς τη μία μετά την άλλη σαν κρίκους αλυσίδας κι εξάγοντας διαδοχικά κάθε έβδομη νότα από το ΄΄συρμό΄΄.Η δε διαδοχή των φθόγγων στο πρώτο ήμισυ της σειράς του Alwa προσεγγίζει τη Λα ελάσσονα(Α minor) κλίμακα,αποτελώντας έτσι έμμεση αναφορά στο μικρό όνομα του Alban.Οι πρώτες έξι νότες της σειράς αντιστοιχούν σε λευκά πλήκτρα του πιάνου,ενώ οι υπόλοιπες έξι-εξαιρουμένης της Σολ- σε μαύρα.Η σειρά του Alwa δημιουργεί τη βάση από την οποία προκύπτουν (μοιραζόμενες κοινά αρμονικά στοιχεία αλλά με διαφοροποιούμενα μελωδικά περιγράμματα) οι σειρές που αντιστοιχούν στους επόμενους τρεις σπουδαιότερους διεκδικητές της Lulu.Γνώρισμα που τους ενώνει μουσικά είναι η αντίθεση-σε συγκεκριμένα επίπεδα μετάθεσης των σειρών τους- δύο αρμονικών κτισμάτων καθοριζομένων από ενότητες φθόγγων(εξάχορδα) εκ των οποίων το ένα εξάχορδο αντιστοιχεί σε λευκά και το άλλο προέρχεται κυρίως από μαύρα πλήκτρα του πιάνου.Τα κοινά στοιχεία των σειρών τους χρησιμεύουν στις σκηνές όπου αυτοί εμφανίζονται μαζί,ως μέσο που παρέχει αρμονική συνεκτικότητα και τονίζει τις δραματουργικές ομοιότητες μεταξύ των χαρακτήρων.Η απεικόνιση της πρώτης σειράς (Ρο) του Alwa:

(...)