2 ώρες χωρίς τεχνολογία ?

[ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΑΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ]

Το παρακάτω άρθρο είναι του συντάκτη του Αυστριακού περιοδικού "Φίλοι της Μουσικής"  Joachim Reiber. Η μετάφρασή του έγινε από τον Αναστάσιος Στρίκος για λογαριαμό του classicalmusic.gr.

To βρηκα πολύ ενδιαφέρον και σας το μεταφέρω:
---------------------------------------------------------------------------------------
Θα ήταν βεβαίως τραβηγμένο να κατηγορήσουμε τον κόσμο, ότι βάζει να του τηλεφωνήσουν στο κινητό κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας, για να θυμηθεί να βήξει. Ωστόσο δυσκολεύεται κανείς να πιστέψει ότι δεν υπάρχει κάποια λογική εξήγηση πίσω από όλα εκείνα τα τριξίματα, τα κουδουνίσματα, τα βηξίματα, τα γαυγίσματα κι όλους τους άλλους ήχους που είθισται να συνοδεύουν τις συναυλίες κλασικής μουσικής. Τηλεφωνικές κλήσεις και τάση προς βήχα σε έντεχνη αντιστικτική σχέση. Από ιστορικής απόψεως άλλωστε, στάθηκε πάντοτε δύσκολο να επιτευχθεί μια σχετική ηρεμία στην πλατεία.

Σιγανά και ταπεινά. "Όταν ο Γιόζεφ ήταν σε μια μεγάλη συναυλία, κάθονταν σε μια γωνιά έτσι, που να μη βλέπει το φανταχτερό κοινό των ακροατών και άκουγε με την κατάνυξη που παρακολουθεί κανείς τη θεία λειτουργία, σιωπηλός και ακίνητος, και με το βλέμμα καρφωμένο στο έδαφος μπροστά του." Η ακρόαση ως σιωπηλή εμβάθυνση, η συναυλία ως Καρμελιτική κατανυκτική λατρεία της τέχνης. Έτσι το είδαν οι ρομαντικοί κι έτσι το διετύπωσε ο Βίλελμ Χάινριχ Βάκενρόντερ (Wilhelm Heinrich Wackenroder) στη Νουβέλα του "Η θαυμαστή μουσική ζωή του καλλιτέχνη Γιόζεφ Μπέρλινγκερ". Στο ιδεώδες της εσωστρεφούς αφοσίωσης του νεαρού πάντως αντιτίθεται η στυγνή πραγματικότητα. Η άμορφη εκείνη μάζα, που ονομάζουμε "κοινό", έτεινε και τότε επιμόνως στις ηχηρές και ζωηρές εκείνες εκφάνσεις που συναντούσε κανείς και σε μουσικές παραγωγές παλαιότερων εποχών. Χρειάστηκε κάτι περισότερο από ρομαντικά ιδεώδη για να εξασφαλισθεί η σιωπηρή ακρόαση. Στην Ιένα για παράδειγμα, επιβλήθηκαν το 1770 κανονικοί "Νόμοι". Ο κάθε ακροατής έπρεπε να υπογράψει ότι υποχρεούται: "να εμφανισθή με ευπρεπή ενδυμασία, να συμπεριφερθή ήρεμα και κατά τα χρηστά ήθη και να απέχη κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης ολοσχερώς του πίειν, του παίζειν και του καπνίζειν..."

 

[ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΑΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ]

Η συναυλία ως συμβόλαιο

Η εποχή της αστικοποίησης κατέστησε την απόλαυση υψηλής μουσικής αγαθό προσιτό στον καθένα. Έκτοτε ισχύει: Όποιος πληρώνει, μπαίνει. Με την αγορά ενός εισιτηρίου αποκτά κανείς ένα δικαίωμα, αναλαμβάνει όμως, ας μην το ξεχνάμε, και κάποιες υποχρεώσεις. Το 1841 κάποιος βιεννέζος δημοσιογράφος προσπάθησε να οξύνει τη συνείδηση της ισορροπίας αυτής. Μεταξύ του καλλιτέχνη και των ακροατών "υφίσταται ένα διμερώς δεσμευτικόν συμβόλαιον", έγραφε. "Ο μέν υποχρεούται να τραγουδήση ή να παίξη, οι δε να τον ακούσουν με προσοχήν και συγκέντρωσιν."

Ως εδώ καλά αλλά όχι χωρίς προβλήματα. Το συμβόλαιο, διατυπωμένο με αυτόν τον τρόπο, είναι μια μάλλον μπερδεμένη υπόθεση. Γιατί μόνο σαφείς απαγορεύσεις, μπορούν πραγματικά να εφαρμοστούν: η απαγόρευση του καπνίσματος, για παράδειγμα, του ποτού και των τυχερών παιχνιδιών κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας. Πώς να διασφαλισθεί όμως η κατά τα άλλα επιθυμητή συμεριφορά; Η προσοχή ως υποχρέωση του ακροατή, η συμμετοχή ως χρέος του επισκέπτη: Νομικά δεν μπορούσε ούτε μπορεί κανείς να επέμβει, το ζήτημα παραμένει ηθικό.

Έτσι λοιπόν η ιστορία της συναυλίας είναι διάσπαρτη με εκκλήσεις. Η εκπαίδευση του κοινού - αυτό το δείχνουν μελέτες της ιστορίας του πολιτισμού όπως αυτή των Βάλτερ Ζάλμεν (Walter Salmen) και Χάινριχ Σβάμπ (Heinrich W. Schwab) - δεν ήταν εύκολη δουλειά. Το 1897 για παράδειγμα στο Μόναχο θεωρήθηκε ότι ο δρόμος που οδηγεί στην ολοκληρωμένη ακρόαση πρέπει να επενδυθεί με έναν αυστηρό κώδικα συμπεριφοράς. Στο κοινό απευθύνθηκε η ... επιτακτική παράκληση "να μη συνομιλή, να μην κτυπά τον ρυθμό με τα χέρια ή τα πόδια του, να αποφύγη παντός είδους κινήσεις που τραβούν την προσοχή και ιδίως τα χειροκροτήματα επιδοκιμασίας και συναφείς εκδηλώσεις ενθουσιασμού".

Το επίμαχο "πρωτόκολο σιγής"

Η μουσική ακρόαση ως άσκηση πειθαρχίας, η συναυλία ως άβολη πανοπλία. Ποιος θα το αρνηθεί, είναι απάνθρωπο, να πρέπει να κάθεται κανείς αμίλητος και ακίνητος σε ένα σκληρό κάθισμα, την στιγμή που εκείνοι εκεί πάνω στη σκηνή, εκτονώνονται. Όσο συγκινητική και να είναι η μουσική, να κινηθεί κανείς δεν μπορεί. Τον ρυθμό επιτρέπεται να τον κρατάει μόνο ο διευθυντής ορχήστρας και οι μουσικοί.

Τί να την κάνει λοιπόν κανείς την ενέργεια, που συσωρεύεται από την παρατεταμένη ακινησία και τη μηχανική ενέργεια της μουσικής; Είναι το χειροκρότημα που επιφέρει τη λύτρωση. Επιτέλους, όταν οι καλλιτέχνες σωπαίνουν σύμφωνα με την παρτιτούρα, έρχεται η σειρά του ακροατή. Τώρα ακούγεται κι εκείνος, επιβεβαιώνει θορυβωδώς την ύπαρξή του. Ένας λυτρωτικός, υπαρξιακά αναγκαίος θόρυβος. Αλίμονο σε εκείνον που δεν του επιτρέπεται να χτυπάει τα χέρια του, το τέλος της μουσικής θα σήμαινε το τέλος του.

Εξίσου απάνθρωπο φαντάζει το πρωτόκολο σιγής του Μονάχου του 1897. Να στερηθεί κανείς "...ιδίως τα χειροκροτήματα επιδοκιμασίας και συναφείς εκδηλώσεις ενθουσιασμού" αυτό πια είναι ένας εξαναγκαστικός ακρωτηριασμός. Βεβαίως δεν διευκρινίζεται πλήρως, τί εννοούσε κανείς την εποχή εκείνη στο Μόναχο όταν έλεγε "συναφείς εκδηλώσεις ενθουσιασμού". Χειροκροτούσε κανείς ελαφρά με τις άκρες των δαχτύλων ή χαλούσε τον κόσμο με τις ροκάνες; Στον τομέα αυτόν έχουν σημειωθεί κατά καιρούς ποικίλα πρότυπα συμπεριφοράς

 

[ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΑΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ]

Χτυπητές διαφορές

Το παρισινό κοινό για παράδειγμα συνήθιζε να ξεσπάει σε χειροκροτήματα μέσα στη μέση του κομματιού άν τύχαινε να ακουστεί μια μελωδία που άρεσε κι ο Μότσαρτ δέχθηκε αυτά τα ακουστικά σήματα με ευχαρίστηση. Ο Μπερλιόζ πάλι έζησε στην Αγία Πετρούπολη "Επευφημίες, φωνές, κραυγές και ποδοκροτήματα, όπως τα συνηθίζουν μόνο στη Βιέννη...", ενώ ο Χάνσλικ (Hanslick) έβρισκε πως το αγγλικό κοινό ήταν κάπως ... ψυχρότερο από εκείνο της Βιέννης. Δεν έλειπαν μόνο οι δυνατές επιδοκιμασίες, αλλά και η άλλη, η εσωστρεφής επευφημία, που εκφράζεται από εκείνο το "μουρμούρισμα γεμάτο κατανόηση" που συνοδεύει ένα ιδιοφυές πέρασμα, ή μια συγκινητική μελωδία.

Στη Γερμανία γίνονταν σαφείς συστάσεις για σιωπή. Καλό θα ήταν, "να αποφευχθή από μιας αρχής το κατά συνθήκην μονίμως χειροκροτείν", έγραφε μία εφημερίδα λίγο μετά το 1800. Και η Εταιρεία Μουσείων της Φρανκφούρτης διατείνεται: "Η επικρότησις δε της εκτελέσεως εκφράζεται μάλλον δια της προσεκτικής ακροάσεως, ή της ασκόπου κρούσεως των χειρών." Πάντως ακόμη και οι νομοταγείς Γερμανοί δεν ήταν εύκολο να εξημερωθούν. Όχι μόνο δεν άφησαν να τους στερήσουν το δικαίωμα του χειροκροτείν αλλά το ενίσχυσαν με πληρωμένους κλακαδόρους. Ακόμη και το χειροκρότημα ανάμεσα στα μέρη ενός έργου, που σήμερα δεν θεωρείται καθώς πρέπει, και προκαλεί εκτός των άλλων το γνωστό σε όλους εκείνο "σσσσσσστ...!" που διέπεται από έντονο διδακτικό ύφος και συνοδεύεται με κούνημα του κεφαλιού, ήταν για πολύν καιρό συνήθεια. Ο Κάρλ Κλίνγκλερ (Karl Klingler) στο Βερολίνο θεωρείται ο άνθρωπος, που έδεσε τα χέρια του κοινού. Καθιέρωσε το 1910 στο Βερολίνο την "αποχή από το χειροκρότημα στις παύσεις ανάμεσα στα μέρη".

Το ... άλλο χειροκρότημα

Τρία χρόνια αργότερα, σε μια συναυλία στην Μεγάλη Αίθουσα των Φίλων της Μουσικής στη Βιέννη έγινε θερμή παράκληση "να συγκρατηθούν οι δηλώσεις επιδοκιμασίας και τα συναφή". Η παράκληση δεν εισακούσθηκε. Συγκράτηση δεν υπήρξε καμμία - και μάλιστα όχι τόσο ώς προς τις δηλώσεις επιδοκιμασίας όσο ως προς τα συναφή". Γιατί αυτά που προσπαθούσε να αποτρέψει η άκακη φαινομενικά αυτή λέξη, εξελίχθηκαν σε σάλο άνευ προηγουμένου. Τέτοια ...συναφή δεν τα είχε ξαναζήσει η Βιέννη. Η συναυλία της 31ης Μαρτίου 1913 με τον ’ρνολντ Σένμπεργκ (Arnold Sch?nberg) στο πόντιουμ πέρασε στην ιστορία ως σκάνδαλο. Στα χρονικά του Μουζίκφεράιν κατέχει τη θέση του θορυβωδέστερου γεγονότος μιας σχεδόν 200ετούς ιστορίας συναυλιών. Ήδη μετά από το πρώτο κομμάτι του προγράμματος, τα Κομμάτια για ορχήστρα έργο 4 (Orchesterstücken op. 4) του Βέμπερν (Webern), "ξέσπασε", όπως αναφέρει μια εφημερίδα της εποχής, "ένας πόλεμος ανάμεσα σε γιούχα και χειροκροτήματα που διήρκεσε κάμποσα λεπτά". Ακολούθησαν τα τραγούδια σε ποίηση του Μαίτερλινκ του Τσεμλίνσκυ (Zemlinksy) ως ένα κατ' επίφασιν καθησυχαστικό ιντερμέτζο, πριν η Συμφωνία Δωματίου του Σένμπεργκ κάνει την αίθουσα να φρενιάσει. "Στα οργισμένα σφυρίγματα και τα χειροκροτήματα ήρθαν τώρα να προστεθούν οι οξείς ήχοι απο κλειδιά που κουδούνιζαν και σφυρίχτρες ενώ στον δεύτερο εξώστη προέκυψε ο πρώτος ξυλοδαρμός της βραδιάς".

Η κλιμάκωση της κρίσης στην χρυσοποίκιλτη αίθουσα δεν σταμάτησε όμως εκεί. Τα "Δύο τραγούδια για ορχήστρα πάνω σε κείμενα του Πέτερ 'Αλτενμπεργκ (Peter Altenberg) του Αλμπαν Μπέργκ (Alban Berg) έκαναν και τους λίγους που διατηρούσαν ακόμη κάποια ψυχραιμία να την χάσουν κι αυτή. Ο όχι και τόσο αντικειμενικός δημοσιογράφος συνεχίζει την περιγραφή του ως εξής: "Οι βιεννέζοι, χάριν στην καλή τους διάθεση και μόνο, αρκέστηκαν κατα την ακρόασιν να ξεσπάσουν σε γέλια απο καρδιάς. Αφού όμως ο κύριος Σένμπεργκ, διέκοψε την ορχήστρα χτυπώντας με την μπαγκέτα του στο αναλόγιο και γύρισε φωνάζοντας και απειλώντας το κοινό, πως θα ζητήσει την απομάκρυνση του κάθε ταραξία με την επέμβαση των οργάνων της τάξεως, ξεκίνησαν εκ νέου οι ωμές εξυβρίσεις, οι γροθιές και οι προκλήσεις." Ο αστυνομικός υπηρεσίας ήταν ανίκανος να αντιδράσει. "Τη στιγμή που προσπαθούσε να επέμβει και να επιβάλει την τάξη σε μία αγέλη χειροδικούντων, άκουγε κανείς από όλες τις πλευρές τον ήχο των χαστουκιών."

 

[ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΑΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ]

Δεσμά της αγάπης

Η σιωπή είναι χρυσός αλλά όπως φαίνεται ακόμη και στην Μεγάλη Αίθουσα του Μουζίκφεράιν τα χρυσά ποικίλματα δεν έχουν πάντα το αντίκρυσμα σιωπής που τους αντιστοιχεί. Ο Σένμπεργκ υπέστη το σκάνδαλο. Σύμφωνα με την ριζική του αντίληψη της τέχνης, η ηχηρή αντίδραση του κοινού ήταν αναμενόμενη. Εκείνος πάντως δήλωνε ευθαρσώς ότι δεν σκέφτεται την πλατεία όταν γράφει μουσική. "Εκείνοι που συνθέτουν για να αρέσουν στους άλλους και δεν σκέπτονται παρά τα γούστα του κοινού δεν είναι αληθινοί καλλιτέχνες."

'Αλλοι μουσικοί πάλι, κυρίως ερμηνευτές, είχαν και έχουν άλλη άποψη επί του θέματος. Ο Βίλελμ Φούρτβαίνγκλερ (Wilhelm Furtwängler), διευθυντής ορχήστρας αλλά και συνθέτης, αποζητούσε μια "σχέση αγάπης μεταξύ του καλλιτέχνη και του κοινού του". Όμως κι εκείνος είδε τα ιερά δεσμά της αγάπης να σπάνε θορυβωδώς. Όταν κατά τη διάρκεια μιας εκτέλεσης του Συμφωνικού Κοντσέρτου του για Πιάνο και Ορχήστρα στην Φρανκφούρτη το 1939 ακριβώς στη στιγμή της ύψιστης μουσικής έκστασης μια πόρτα του εξώστη έκλεισε με πάταγο, εκείνος κατέρρευσε. "Ο Φούρτβαίνγκλερ", περιγράφει ένας αυτόπτης μάρτυρας, "εκσφενδόνισε τη μπαγκέτα του και εγκατέλειψε συντετριμμένος και ταυτόχρονα οργισμένος, σκηνή και αίθουσα!" Το κοινό έπεσε σε μια μουδιασμένη σιωπή και περίμενε την επιστροφή του, εις μάτην. Στο τέλος σηκώθηκε και ο πιανίστας και εγκατέλειψε κι εκείνος με μια έκφραση πόνου τη σκηνή.

Βήχας και περιφρόνηση

Γιατί βρόντησε εκείνη η πόρτα, δεν το αναφέρει η μαρτυρία. Διαμαρτυρία, ή μήπως μόνο απλή απροσεξία; Αλλά τί σημαίνει "μόνο"; Δεν είναι τάχα χειρότερη η έλλειψη προσοχής από την συνειδητή διαμαρτυρία; Αυτή τουλάχιστον προϋποθέτει κάποια αλληλεπίδραση με τη μουσική. Ο αδιάφορος όμως απέχει εντελώς. Εκεί η μουσική αστοχεί τόσο οικτρά, που ο καλλιτέχνης επί σκηνής συμπεραίνει: Αυτός περιφρονεί τη μουσική μου...

Βήχει κανείς από περιφρόνηση λοιπόν; Ο βήχας κατά τη διάρκεια της συναυλίας, σχολίασε κάποτε ο Simon Rattle, υποδηλώνει απλούστατα έλλειψη ενδιαφέροντος. Μειωμένος ενθουσιασμός, αυξημένη τάση προς βήχα. Οι βήχοντες πάλι απολογούνται: Ο θορυβώδης καθαρισμός της αναπνευστικής οδού δεν έχει να κάνει με την ενθουσίωση παρά μόνο με την ... ίωση. Όποιος βήχει το κάνει γιατί δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Γιατί όμως βήχει κανείς στην πραγματικότητα; Από ιατρική αναγκαιότητα; Από προφύλαξη (να βήξω λίγο τώρα που παίζουν φόρτε για να κρατηθώ αργότερα στο πιάνο - ή μάλλον το αντίστροφο, όπως συνηθίζεται); Από αλληλεγγύη (καλύτερα να βήχουμε όλοι μαζί παρά ο καθένας μόνος του); Από τάση αυτεπιβεβαίωσης (βήχω, άρα υπάρχω); Το κοινό, που του στερήθηκε το δικαίωμα να χειροκροτεί ανάμεσα στα μέρη, απαντά στην προσβολή με τον βήχα. Όπως και να έχει το πράγμα: Η βρογχική μουσική που παρεμβαίνει και συνοδεύει τη συμφωνική παραμένει ένα φαινόμενο της συναυλιακής καθημερινότητας. Αντικείμενο γιατρών, ψυχολόγων αλλά και λογοτεχνών. Θαυμάσιο αντιβηχικό: Η σύντομη ιστορία "Βήχας στην συναυλία" του Χάινριχ Μπέλ (Heinrich Böll). "Ξεκινάει σαν ένα γλυκό, φιλικό σχεδόν θρόισμα, που δεν διαφέρει πολύ από την φωνή ενός μουσικού οργάνου, ενισχύεται αργά και εξελίσσεται με μια αλάθητη συνέπεια σε εκρηκτική ηλεκτρική εκκένωση, που κάνει τα μαλλιά της κυρίας που κάθεται μπροστά μας να τρεμοπαίζουν σαν τα πανιά ενός σκάφους στον άνεμο."

Δύο ώρες χωρίς δίκτυ(ο)

Ο βήχας είναι για τους ανθρώπους. Το ίδιο και τα κινητά τηλέφωνα. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να τα αποφύγουμε. Το κινητό είναι αναπόσπαστο μέρος μας. Μας ανήκει όπως και οι βρόγχοι μας. Αναπόφευκτο, απαραίτητο στοιχείο της ύπαρξης. Ηχητικά σήματα - νήματα που καθορίζουν τη ζωή μας. Ντρίιιιιιιιιν: Ζω, είμαι ζωντανός, υπάρχω, κάποιος με ψάχνει, κάποιος με χρειάζεται! Το κινητό μας δίνει στήριγμα και δυναμη, δεν μας αφήνει να πέσουμε αβοήθητοι στη σιωπή. Αδιανόητο, να πάμε κάπου χωρίς να το πάρουμε μαζί μας. Όπου κι αν είσαι θά' μαι κι εγώ.

Έτσι έρχεται το κινητό στη συναυλία, αναπόφευκτα, σαν ένα ηλεκτρονικό ζωτικό όργανο του ακροατή. Για να το κλείσει απαιτείται θάρρος. Το θάρρος της αποκοπής. Το κουράγιο, μιας δίωρης ύπαρξης χωρίς δίκτυο ασφαλείας. Ελεύθερος και απρόσιτος. Τηλεπικοινωνιακά αποκομμένος. Όμως προσιτός για τη μουσική.

"Όταν ο Γιόζεφ ήταν σε μια μεγάλη συναυλία, κάθονταν σε μια γωνιά έτσι, που να μη βλέπει το φανταχτερό κοινό των ακροατών και άκουγε με την κατάνυξη που παρακολουθεί κανείς τη θεία λειτουργία, σιωπηλός και ακίνητος, και με το βλέμμα καρφωμένο στο έδαφος μπροστά του."

Όχι δεν χρειάζεται να βυθίζεστε στην πιο βουβή κατάνυξη κι ούτε να προσηλώνεστε στο έδαφος κατά τη διάρκεια της συναυλίας, αλλά, σας παρακαλώ θερμά, κλείστε τουλάχιστον το κινητό σας

 

[ak1s]

Πάντως στην βασιλική όπερα του Λονδίνου που είχα την τύχη να πάω αρκετές φορές, δεν άκουσα ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΦΟΡΑ κινητό να χτυπάει. Ούτε καν στο διάλειμμα. Σε αντίθεση με το Ηρώδειο, που έχω πάει και εκεί αρκετές φορές, και ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ χτυπάνε κινητά, αν και το φαινόμενο έχει υποχωρήσει όπως μου λένε οι παλιοί. Λείπει η παιδεία βλέπεις, στο τι βλέπεις, γιατί το βλέπεις, γιατί το ακούς, γιατί είσαι εκεί κλπ κλπ. Θυμάμαι που μου είχαν πει, ότι όταν πρωτοάνοιξε το Μέγαρο Μουσικής, στις πρώτες παραστάσεις, μεγάλο μέρος του κοινού δεν ήξερε που να χειροκροτήσει (όταν κάνουν παύση οι μουσικοί; όταν κάνουν παύση οι τενόροι; ) και τελικά μερικοί κοιτούσαν τον Λαμπράκη πότε θα χειροκροτήσει, για να το κάνουν και αυτοί...
Ελπίζω τουλάχιστον να έχει βελτιωθεί η κατάσταση από τότε...θα πάω στο Μέγαρο φέτος να δω

 

[johnywh]

Κάπου είχα διαβάσει ότι οι οβερτούρες, τα δυναμικά δηλ. κομμάτια με τα οποία ξεκινούν οι όπερες κλπ είχαν σκοπό να καλύψουν κάθε θόρυβο από το κοινό και να το αναγκάσουν να σωπάσει.