- Μηνύματα
- 17.854
- Reaction score
- 59.087
"...This is the death of hope and despair / this is the death of air..." T.S.Eliot
Ο Bela Bartok έσβησε χτυπημένος από λευχαιμία και πικραμένος σ'ένα νοσοκομείο της Νέας Υόρκης το 1945.Mέχρι τότε είχε προλάβει να γνωρίσει την εξορία από την πατρίδα του,τις στερήσεις και αδιαφορία από τους εκάστοτε μουσικούς ιθύνοντες.Μολονότι το Columbia University τον είχε ανακηρύξει επίτιμο διδάκτορα εγκωμιάζοντας τη μουσική του αυθεντία,δεν υποστήριξε την ολοκλήρωση της έρευνας που είχε ξεκινήσει.Τα έξοδα της κηδείας του πληρώθηκαν από την ASCAP...
Δεν ήταν πολυγραφότατος.Δε συνέθεσε συμφωνίες ΄΄καθεδρικούς του ήχου΄΄,μεγαλειώδεις όπερες ούτε και κατανυκτικά ορατόρια.Εφάρμοσε τις ευφυείς εμπνεύσεις του στα κομμάτια γιά πιάνο και τη μουσική δωματίου.Οι επαναστατικές καινοτομίες του εκφράστηκαν στην τεχνική της πιανιστικής σύνθεσης προς την κατεύθυνση της μη αρμονικής κρουστικής ηχητικότητας.Αποκήρυξε την πιανιστική αισθησιακή πολυτέλεια των Chopin,Liszt,Debussy,Rachmaninoff προκρίνοντας ένα λιτό,σχεδόν ασκητικό τρόπο έκφρασης που αποζημίωνε τον ακροατή με την αντίληψη των ανεπαίσθητων υπαινικτικών αποχρώσεων.
Στις συνθέσεις του γιά πιάνο,οι δυναμικές αντιθέσεις αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα.Η συχνή επίκληση των ακραίων κλιμάκων-υψηλών και χαμηλών- μεταδίδουν ένα τυμπανιστικό σχεδόν τίμπρο στα κομμάτια.Οι συγχορδίες γιγαντώνονται χάρη στην επαύξηση της αντιφωνίας κι όχι με εκρήξεις των αρμονικών χρωμάτων.Οι ταχύτατες εναλλαγές των ασύμμετρων ρυθμών σε ακέραιες μονάδες χρόνου επιτείνουν το ασφυκτικό αίσθημα.Έρχονται όμως σαν αόρατες αγκάλες ενός από μηχανής θεού οι αργές κινήσεις να μας αρπάξουν από το χείλος της αβύσσου με τις ανεπιτήδευτες μελωδικές περιπλανήσεις τους που ταξιδεύουν στην κεντροευρωπαϊκή λαϊκή παράδοση κάνοντάς μας κοινωνούς ενός αναπάντεχου λυρικού μεγαλείου.
Τα έργα ΄΄Μουσική γιά έγχορδα,κρουστά και τσελέστα΄΄ και το ΄΄Κοντσέρτο γιά δύο πιάνα,κρουστά και ορχήστρα΄΄ συνιστούν την αποκορύφωση της συνθετικής τεχνικής του Bartok που βασίζεται στη θεώρηση του πιάνου ως κ ρ ο υ σ τ ό αντί γιά έγχορδο όργανο,συνοδευόμενο από σύνολο κρουστών που λογίζεται αναπόσπαστο κομμάτι της ορχήστρας.Το πρώτο από τα έργα γράφτηκε το 1930 γιά την δέκατη επέτειο της ορχήστρας δωματίου της Βασιλείας στην Ελβετία όπου κι έγινε η πρεμιέρα στις 21/1/1937 υπό τη διεύθυνση του ιδρυτή της Paul Sacher.To ΄΄κοντσέρτο...΄΄ αποτελεί μεταγραφή της ΄΄Σονάτας γιά δύο πιάνα,κρουστά και ορχήστρα΄΄ γραμμένη το 1937 στη Βουδαπέστη με πρώτη εκτέλεση στη Βασιλεία την 16/1/1938 από τον ίδιο το συνθέτη και τη σύζυγό του Ditta.Το Δεκέμβριο του 1940 το μετέτρεψε στην εκδοχή που έκανε πρεμιέρα στις 14 Οκτωβρίου 1942 από τη Βασιλική Φιλαρμονική του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του Sir Adrian Boult.Η πρεμιέρα στις ΗΠΑ έγινε την 21/1/1943 από τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης υπό τη διεύθυνση του Fritz Reiner.
Το "Κοντσέρτο..." εκτελείται σε τρεις κινήσεις:Assai lento,Lento ma non troppo & Allegro non troppo.Δεν αιχμαλωτίζεται στη μέγγενη ενός συγκεκριμένου κλειδιού,αλλά μέσα στο λαβύρινθο των ασύμμετρα διακοπτόμενων μουσικών διαδρόμων εμφανίζονται τονικοί εστιασμοί που εναλάσσονται σα φύλλα περιστρεφόμενων θυρών.Στο θεματικό κέντρο δεσπόζει μιά περιελιγμένη φιγούρα γιά να συμπληρώνει τις τονικές αποχρώσεις που απλώνονται σαν τα σημεία του ορίζοντα στη μουσική πυξίδα ενός τριημιτονίου.Η μουσική παίρνει φόρα τρέχοντας μέσα στις δαιδαλώδεις στοές και η ταραχή μεγαλώνει μέχρι το τέμπο να καταλήξει σε Allegro Molto.Τότε ξεκάθαρες τριάδες ξεπετάγονται ανάμεσα στις πολυτονικές συμπλοκές προετοιμάζοντας το έδαφος γιά τη θριαμβευτική διακήρυξη που απαγγέλλει το ΄΄Un poco maestoso΄΄.Ο τροχός στριφογυρίζει ξέφρενα φορτίζοντας τη φούγκα με στατικό ηλεκτρισμό.Ελατήρια που διαρκώς συμπιέζονται οι σολίστες διατρέχουν τα πλήκτρα σε αντίθετες μεταξύ τους κατευθύνσεις.Αρμονικά κτίσματα θεριεύουν από εύφλεκτα θεματικά υλικά και ο πύργος της Βαβέλ ορθώνεται σε μιά δυναμική πινελιά.
Η δεύτερη κίνηση είναι μιά ελεγεία,με την αρχική μελωδία να ταλαντεύεται ήρεμα όπως τα νερά του ξύλου πάνω σ'εναλασσόμενους ρόζους μουσικών παραλλαγών.Άξαφνα,ένα νευρικό κύμα από πέντε νότες εμφανίζεται παλλόμενο με διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα και δύναμη γιά ν'ανέβει γοργά την υψηλότερη κλίμακα του πιάνου στο fortissimo.Αντίφωνες συγχορδίες θυμίζουν τις ακμές δύο γραναζιών που συμπλέκονται σε αντίστροφη μεταξύ τους κίνηση ενώ οι πενταπλοί θεματικοί άξονες διατηρούν τον παλμό τους στην ορχήστρα.Η νοσταλγική μελωδία,τρυφερή φίλη από τα παλιά επανέρχεται και το πεντατονικό θέμα την αναγνωρίζει αντηχώντας συνθηματικά τον παλιό τους κώδικα συνεννόησης.Η τρίτη κίνηση αποτελεί ένα φανταχτερό rondo με το συνθέτη ν'αναπτύσσει γενναιόδωρα την πιανιστική του δεξιοτεχνία, καθώς χαράσσει ταχύτατα πολυτονικά περάσματα καθ όλο το μήκος του κλαβιέ όπου συγχορδίες ύαινες δαγκώνουν η μία την άλλη πάνω από τ'απομεινάρια της μελωδικότητας γιά να φύγουν εντέλει πανικόβλητες στη θέα του λιονταρίσιου φινάλε.
Η "Μουσική..." αναπτύσσεται σε τέσσαρες κινήσεις:Andante tranquillo,Allegro,Adagio και Allegro molto.Ανοίγει με φούγκα που συστρέφεται απεγνωσμένα κυνηγώντας στη χρωματική της ουρά έναν απροσδιόριστο εχθρό.Το σύντομο καταπραϋντικό stretto σχηματίζει τη διπλή έλικα του γενετικού υλικού του θέματος με το συμπληρωματικό του είδωλο υπό το λαμπύρισμα της χρωματικής παλέτας της τσελέστα.Η δεύτερη κίνηση σε αντίθεση βρίθει από ένταση που ποτέ δε χαλαρώνει.Η πολυφωνία της μελωδικής γραμμής μοιάζει να συμμαχεί προς ένα ενιαίο μέτωπο γιά την ολοκλήρωσή της.Η τρίτη κίνηση αρχίζει και τελειώνει μ'ένα εκρηκτικό σόλο στο ξυλόφωνο.Στο ενδιάμεσο,τα έγχορδα ορίζουν το πεδίο της μάχης με αλλεπάλληλες τρίλλιες,γκλισσάντι και εφέ αυλού ενώ το πιάνο,η άρπα και η τσελέστα ίπτανται παρέχοντας τον προάγγελο της εποχής που ακολουθεί...Οι διέσεις και οι υφέσεις δεν αποτελούν πιά παρά προσχηματικές συνθήκες στο έλεος πολυφωνικών συγκρούσεων από τις οποίες καμία νότα δε μπορεί ουσιαστικά να υπερισχύσει.Μιά γλυκιά πατρίδα η μελωδία,κάποτε ακμαία,τώρα μοιάζει παρείσακτη.Γκρεμίζεται από την αλλοφροσύνη μέσα σ'ένα ορυμαγδό ατονικών ναπάλμ.
Από τα ερείπια απλώνεται στοιχειώνοντας τις ψυχές ο κονιορτός μιάς νέας Μουσικής,που σα σύγχρονος Browning αποφασίζει να ΄΄ζήσει ξεχνώντας τον εαυτό΄΄της.Κάθε αυτάρεσκη ηδονιστική διάθεση διαλύεται μέσα στο χάος που κάνει την πιό απίθανη νότα να γίνεται ξαφνικά δυνατή κλείνοντας χαριτωμένα το μάτι στην κληρονομιά των Μπαχ,Μότσαρτ και Μπετόβεν.Γιατί λοιπόν θ'άξιζε τούτη η Μουσική να περιγράφεται με ηδυπαθείς εκφράσεις;Είναι απερίγραπτη,όπως ο ουρανός και η θάλασσα,ο φόβος και η αγάπη,πάνω στην αβέβαιη ζώνη που ορίζουν όταν συγχέονται.Και το απατηλό Allegro molto του επιλόγου δε μοιάζει παρά με μιά αεροφωτογραφία πού δείχνει ακατανόητη όσο είναι κοντινή,γιά να μας αποκαλύψει όταν παρθεί από ψηλά ότι ήταν εξαρχής το...ψηφιδωτό διαδικτυακό μας πορτραίτο,τόσο ναρκισσιστικά σίγουρο ότι ταξιδεύει στ'άστρα ενώ ατενίζει την άβυσσο.
Ο Bela Bartok έσβησε χτυπημένος από λευχαιμία και πικραμένος σ'ένα νοσοκομείο της Νέας Υόρκης το 1945.Mέχρι τότε είχε προλάβει να γνωρίσει την εξορία από την πατρίδα του,τις στερήσεις και αδιαφορία από τους εκάστοτε μουσικούς ιθύνοντες.Μολονότι το Columbia University τον είχε ανακηρύξει επίτιμο διδάκτορα εγκωμιάζοντας τη μουσική του αυθεντία,δεν υποστήριξε την ολοκλήρωση της έρευνας που είχε ξεκινήσει.Τα έξοδα της κηδείας του πληρώθηκαν από την ASCAP...
Δεν ήταν πολυγραφότατος.Δε συνέθεσε συμφωνίες ΄΄καθεδρικούς του ήχου΄΄,μεγαλειώδεις όπερες ούτε και κατανυκτικά ορατόρια.Εφάρμοσε τις ευφυείς εμπνεύσεις του στα κομμάτια γιά πιάνο και τη μουσική δωματίου.Οι επαναστατικές καινοτομίες του εκφράστηκαν στην τεχνική της πιανιστικής σύνθεσης προς την κατεύθυνση της μη αρμονικής κρουστικής ηχητικότητας.Αποκήρυξε την πιανιστική αισθησιακή πολυτέλεια των Chopin,Liszt,Debussy,Rachmaninoff προκρίνοντας ένα λιτό,σχεδόν ασκητικό τρόπο έκφρασης που αποζημίωνε τον ακροατή με την αντίληψη των ανεπαίσθητων υπαινικτικών αποχρώσεων.
Στις συνθέσεις του γιά πιάνο,οι δυναμικές αντιθέσεις αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα.Η συχνή επίκληση των ακραίων κλιμάκων-υψηλών και χαμηλών- μεταδίδουν ένα τυμπανιστικό σχεδόν τίμπρο στα κομμάτια.Οι συγχορδίες γιγαντώνονται χάρη στην επαύξηση της αντιφωνίας κι όχι με εκρήξεις των αρμονικών χρωμάτων.Οι ταχύτατες εναλλαγές των ασύμμετρων ρυθμών σε ακέραιες μονάδες χρόνου επιτείνουν το ασφυκτικό αίσθημα.Έρχονται όμως σαν αόρατες αγκάλες ενός από μηχανής θεού οι αργές κινήσεις να μας αρπάξουν από το χείλος της αβύσσου με τις ανεπιτήδευτες μελωδικές περιπλανήσεις τους που ταξιδεύουν στην κεντροευρωπαϊκή λαϊκή παράδοση κάνοντάς μας κοινωνούς ενός αναπάντεχου λυρικού μεγαλείου.
Τα έργα ΄΄Μουσική γιά έγχορδα,κρουστά και τσελέστα΄΄ και το ΄΄Κοντσέρτο γιά δύο πιάνα,κρουστά και ορχήστρα΄΄ συνιστούν την αποκορύφωση της συνθετικής τεχνικής του Bartok που βασίζεται στη θεώρηση του πιάνου ως κ ρ ο υ σ τ ό αντί γιά έγχορδο όργανο,συνοδευόμενο από σύνολο κρουστών που λογίζεται αναπόσπαστο κομμάτι της ορχήστρας.Το πρώτο από τα έργα γράφτηκε το 1930 γιά την δέκατη επέτειο της ορχήστρας δωματίου της Βασιλείας στην Ελβετία όπου κι έγινε η πρεμιέρα στις 21/1/1937 υπό τη διεύθυνση του ιδρυτή της Paul Sacher.To ΄΄κοντσέρτο...΄΄ αποτελεί μεταγραφή της ΄΄Σονάτας γιά δύο πιάνα,κρουστά και ορχήστρα΄΄ γραμμένη το 1937 στη Βουδαπέστη με πρώτη εκτέλεση στη Βασιλεία την 16/1/1938 από τον ίδιο το συνθέτη και τη σύζυγό του Ditta.Το Δεκέμβριο του 1940 το μετέτρεψε στην εκδοχή που έκανε πρεμιέρα στις 14 Οκτωβρίου 1942 από τη Βασιλική Φιλαρμονική του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του Sir Adrian Boult.Η πρεμιέρα στις ΗΠΑ έγινε την 21/1/1943 από τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης υπό τη διεύθυνση του Fritz Reiner.
Το "Κοντσέρτο..." εκτελείται σε τρεις κινήσεις:Assai lento,Lento ma non troppo & Allegro non troppo.Δεν αιχμαλωτίζεται στη μέγγενη ενός συγκεκριμένου κλειδιού,αλλά μέσα στο λαβύρινθο των ασύμμετρα διακοπτόμενων μουσικών διαδρόμων εμφανίζονται τονικοί εστιασμοί που εναλάσσονται σα φύλλα περιστρεφόμενων θυρών.Στο θεματικό κέντρο δεσπόζει μιά περιελιγμένη φιγούρα γιά να συμπληρώνει τις τονικές αποχρώσεις που απλώνονται σαν τα σημεία του ορίζοντα στη μουσική πυξίδα ενός τριημιτονίου.Η μουσική παίρνει φόρα τρέχοντας μέσα στις δαιδαλώδεις στοές και η ταραχή μεγαλώνει μέχρι το τέμπο να καταλήξει σε Allegro Molto.Τότε ξεκάθαρες τριάδες ξεπετάγονται ανάμεσα στις πολυτονικές συμπλοκές προετοιμάζοντας το έδαφος γιά τη θριαμβευτική διακήρυξη που απαγγέλλει το ΄΄Un poco maestoso΄΄.Ο τροχός στριφογυρίζει ξέφρενα φορτίζοντας τη φούγκα με στατικό ηλεκτρισμό.Ελατήρια που διαρκώς συμπιέζονται οι σολίστες διατρέχουν τα πλήκτρα σε αντίθετες μεταξύ τους κατευθύνσεις.Αρμονικά κτίσματα θεριεύουν από εύφλεκτα θεματικά υλικά και ο πύργος της Βαβέλ ορθώνεται σε μιά δυναμική πινελιά.
Η δεύτερη κίνηση είναι μιά ελεγεία,με την αρχική μελωδία να ταλαντεύεται ήρεμα όπως τα νερά του ξύλου πάνω σ'εναλασσόμενους ρόζους μουσικών παραλλαγών.Άξαφνα,ένα νευρικό κύμα από πέντε νότες εμφανίζεται παλλόμενο με διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα και δύναμη γιά ν'ανέβει γοργά την υψηλότερη κλίμακα του πιάνου στο fortissimo.Αντίφωνες συγχορδίες θυμίζουν τις ακμές δύο γραναζιών που συμπλέκονται σε αντίστροφη μεταξύ τους κίνηση ενώ οι πενταπλοί θεματικοί άξονες διατηρούν τον παλμό τους στην ορχήστρα.Η νοσταλγική μελωδία,τρυφερή φίλη από τα παλιά επανέρχεται και το πεντατονικό θέμα την αναγνωρίζει αντηχώντας συνθηματικά τον παλιό τους κώδικα συνεννόησης.Η τρίτη κίνηση αποτελεί ένα φανταχτερό rondo με το συνθέτη ν'αναπτύσσει γενναιόδωρα την πιανιστική του δεξιοτεχνία, καθώς χαράσσει ταχύτατα πολυτονικά περάσματα καθ όλο το μήκος του κλαβιέ όπου συγχορδίες ύαινες δαγκώνουν η μία την άλλη πάνω από τ'απομεινάρια της μελωδικότητας γιά να φύγουν εντέλει πανικόβλητες στη θέα του λιονταρίσιου φινάλε.
Η "Μουσική..." αναπτύσσεται σε τέσσαρες κινήσεις:Andante tranquillo,Allegro,Adagio και Allegro molto.Ανοίγει με φούγκα που συστρέφεται απεγνωσμένα κυνηγώντας στη χρωματική της ουρά έναν απροσδιόριστο εχθρό.Το σύντομο καταπραϋντικό stretto σχηματίζει τη διπλή έλικα του γενετικού υλικού του θέματος με το συμπληρωματικό του είδωλο υπό το λαμπύρισμα της χρωματικής παλέτας της τσελέστα.Η δεύτερη κίνηση σε αντίθεση βρίθει από ένταση που ποτέ δε χαλαρώνει.Η πολυφωνία της μελωδικής γραμμής μοιάζει να συμμαχεί προς ένα ενιαίο μέτωπο γιά την ολοκλήρωσή της.Η τρίτη κίνηση αρχίζει και τελειώνει μ'ένα εκρηκτικό σόλο στο ξυλόφωνο.Στο ενδιάμεσο,τα έγχορδα ορίζουν το πεδίο της μάχης με αλλεπάλληλες τρίλλιες,γκλισσάντι και εφέ αυλού ενώ το πιάνο,η άρπα και η τσελέστα ίπτανται παρέχοντας τον προάγγελο της εποχής που ακολουθεί...Οι διέσεις και οι υφέσεις δεν αποτελούν πιά παρά προσχηματικές συνθήκες στο έλεος πολυφωνικών συγκρούσεων από τις οποίες καμία νότα δε μπορεί ουσιαστικά να υπερισχύσει.Μιά γλυκιά πατρίδα η μελωδία,κάποτε ακμαία,τώρα μοιάζει παρείσακτη.Γκρεμίζεται από την αλλοφροσύνη μέσα σ'ένα ορυμαγδό ατονικών ναπάλμ.
Από τα ερείπια απλώνεται στοιχειώνοντας τις ψυχές ο κονιορτός μιάς νέας Μουσικής,που σα σύγχρονος Browning αποφασίζει να ΄΄ζήσει ξεχνώντας τον εαυτό΄΄της.Κάθε αυτάρεσκη ηδονιστική διάθεση διαλύεται μέσα στο χάος που κάνει την πιό απίθανη νότα να γίνεται ξαφνικά δυνατή κλείνοντας χαριτωμένα το μάτι στην κληρονομιά των Μπαχ,Μότσαρτ και Μπετόβεν.Γιατί λοιπόν θ'άξιζε τούτη η Μουσική να περιγράφεται με ηδυπαθείς εκφράσεις;Είναι απερίγραπτη,όπως ο ουρανός και η θάλασσα,ο φόβος και η αγάπη,πάνω στην αβέβαιη ζώνη που ορίζουν όταν συγχέονται.Και το απατηλό Allegro molto του επιλόγου δε μοιάζει παρά με μιά αεροφωτογραφία πού δείχνει ακατανόητη όσο είναι κοντινή,γιά να μας αποκαλύψει όταν παρθεί από ψηλά ότι ήταν εξαρχής το...ψηφιδωτό διαδικτυακό μας πορτραίτο,τόσο ναρκισσιστικά σίγουρο ότι ταξιδεύει στ'άστρα ενώ ατενίζει την άβυσσο.
Last edited:
