- Μηνύματα
- 18.045
- Reaction score
- 60.003
Η Passacaglia του τέλους και η μελωδία της...αχρηστίας
To διδακτικό χορικό του κλεισίματος πηγάζει από τη λυρική παράδοση έργων που τονίζουν στον επίλογο το κύριο θέμα της πλοκής τους,όπως τα "Διδώ και Αινείας"(Purcell),"Οι Γάμοι του Φίγκαρο"-"Don Giovanni"(Mozart),"Falstaff"(Verdi). Διαφοροποιείται όμως από τους προκατόχους του στην έλλειψη οριστικού συμπεράσματος.
Η δραματική λύση του Μακάβριου αποδίδεται με τους χαρακτήρες να συνειδητοποιούν ευγνώμονες ότι είναι προτιμότερο να βιώνουν το παρόν αντί να φοβούνται διαρκώς το τί θα φέρει το μέλλον.Σε αντιστοιχία με το "Ντον Τζιοβάνι",ο Λίγκετι δεν ολοκληρώνει το έργο με την πτώση του αντιήρωα,αλλά με ένα ηθικό δίδαγμα,ως ύστατη χειρονομία παρωδίας των πρακτικών του παρελθόντος.
Καταλύοντας τη φαινομενική ασυναρτησία των επιμέρους επεισοδίων,προβάλλει το νόημα ότι εφόσον όλοι είμαστε θνητοί,είναι στο χέρι μας να βρούμε μεθόδους ζωής μέχρι την αναπόφευκτη έλευση του θανάτου.
Ο επίλογος του "Φίγκαρο" χάρη στη σοβαρότητα και την αισθητική καθαρότητα της μουσικής του,άφηνε να διαφανεί μιά ίνα αξιοπρέπειας στη συνολική εντύπωση εξαχρείωσης που έχει διασκεδαστεί με κωμικά ξεσπάσματα κατά τη διάρκεια της όπερας.Με ανάλογο τρόπο,ο Λίγκετι χάρη στην αποκλειστική χρήση διαστημάτων έκτης επαναφέρει στην Passacaglia τις αρμονικές σύμφωνες συνηχήσεις και αποχρώσεις τονικότητας.Η μουσική γλώσσα που υιοθετεί ακολουθεί μιά μέση οδό απέχουσα τόσο από τον ατονικό αβανγκαρντισμό,όσο και από την πλήρη αποκατάσταση της τονικότητας.Συγχωνεύει τη χρωματική δομή με σύμφωνα διαστήματα, υπονομεύοντας έμμεσα και τους δύο μουσικούς πόλους.Η διαφοροποίηση σε συνδυασμό με άρνηση μουσικής κατάληξης σε κάποιον εξ αυτών υπογραμμίζει τη διφορούμενη φύση του επιλόγου.
Το πρωτογενές μήνυμα είναι μεν σαφές όπως αυτό διατυπώνεται,ιδιαίτερα στις εποχές των ποικίλων μέσων μαζικής καταστροφής. Αλλά το κοινό καλείται να κρίνει κατά πόσον το δευτερογενές αφορά στην ίδια την αγάπη,ή σε μιά επερχόμενη Αποκάλυψη. Μολονότι οι ήρωες φαίνονται ικανοποιημένοι,η τελική έκβαση παραμένει αβέβαιη επ αόριστον.Μπορεί ο Μακάβριος Άγγελος να ήταν απατεώνας,μπορεί βέβαια να ήταν και αυθεντικός.Ίσως πάλι η εξαφάνισή του να σήμαινε κατάργηση του θανάτου,ή απλώς τη μετάθεσή του σε μιά πιό πρόσφορη συγκυρία.
Όπως ο Βλαντιμίρ και ο Εστραγκόν με τις επαναλαμβανόμενες παραστάσεις του έργου τους παγιδεύονται μεταφορικά σ'έναν κύκλο ματαιότητας αναμένοντας τον άφαντο Γκοντό,οι θεατές του "Μακάβριου" αναμένουν το θάνατο εμπλεκόμενοι αυτάρεσκα σε μιά καρναβαλική παράθεση στιγμιοτύπων από απάνθρωπες υπάρξεις δίχως σκοπό.Ουδέποτε θα ξεκαθαριστεί εάν ο συσχετισμός με παραδοσιακά ιδιώματα της όπερας και η παρωδία αυτών θα καταλήξουν μεταφορικά στην καταστροφή ή την παράνοια.
Ο ίδιος ο συνθέτης είχε αναφέρει πως μεταχειρίζεται την Ιστορία της Μουσικής και ιδίως εκείνη της Όπερας σαν ένα κομμάτι foie-gras το οποίο ρίχνει πάνω σ'έναν τάπητα και ξεκινά να το ποδοπατά,ωσότου η λιχουδιά να ομογενοποιηθεί ολότελα μέσα στην υφή του τάπητα.Η αποδόμηση του παρελθόντος παρέχει ευκαιρία γιά νέα δημιουργία από τα θραύσματα αυτού.Η πρωτοβουλία δεν καταρρέει από το ίδιο της το βάρος,αλλά γεννά ένα ανοιχτό έργο με άπειρες προοπτικές.Σε αντιπαραβολή με τους σύγχρονούς του συνθέτες,η ενσωμάτωση του παρελθόντος μέσα στο παρόν από το Λίγκετι δεν οδηγεί στην επικράτηση της μιάς άποψης έναντι της άλλης.Το αμφιλεγόμενο τέλος επιδεικνύει ότι παρά τα γκροτέσκα παρωδιακά επεισόδια,ο αντιήρωας και οι κάτοικοι της φανταστικής χώρας διεκδικούν με ίσες πιθανότητες την καταστροφή,την παραφροσύνη και την αχρηστία.Είτε παραπέμπει σε φαρσοκωμωδία με τελικό θριαμβευτή τον έρωτα,είτε σε ζοφερή σύνθλιψη της προερχόμενης από το παρελθόν προσδοκίας με την αναζήτηση ενός απατηλού ιδεώδους.
Οι τραγικές συνθήκες κινούνται σε παράλληλη τροχιά με την κωμωδία και τις στυλιστικές διαστροφές του μουσικού παρελθόντος.Στο σημείο όπου η νοσταλγική αίσθηση γίνεται ανυπόφορη,προκύπτει η πρόσκρουση του κομήτη να διαλύσει τον άχρηστο κόσμο.Όταν βέβαια ο Μακάβριος Άγγελος συνειδητοποιήσει την αποτυχία της αποστολής του,ο κανόνας-καθρέπτης αντικατοπτρίζει την πτώση τόσο του ιδίου όσο και του επικαλούμενου παρελθόντος.Το ντουέτο των εραστών και το χορικό στον επίλογο συναρμολογούν ξανά μουσικά και ατομικά θραύσματα δίδοντας το έναυσμα ν'ανιχνευθεί ένα νόημα στη νέα πραγματικότητα που έχει ενσκήψει,είτε πρόκειται γι αληθινή είτε γιά εικονική.
Το έντονο στοιχείο της αμφιβολίας φανερώνει την περιφρόνηση του συνθέτη γιά τα προκατασκευασμένα νοήματα και τα καταπιεστικά συστήματα.Το μακάβριο ΄΄τέρας΄΄ που έρχεται περιγελώντας τα προσχήματα των ανθρωπίνων σχέσεων και τις σκοπιμότητες των περιοριστικών καθεστώτων,μπορεί κάλλιστα να είναι αληθινό.Εάν όμως δεχτούμε ότι δεν έχει γίνει η Συντέλεια, τότε είναι ο ίδιος ο θάνατος που χάνεται σ'εκείνη την πλασματική Ημέρα Κρίσεως.Κατά συνέπεια,το άγνωστο αντίπαλον δέος της ζωής αποτυγχάνει να καταστεί ακλόνητο σημείο αναφοράς το οποίο θα προσέδιδε βαθύ μεταφυσικό νόημα στο έργο.Οι εραστές ξεπροβάλλουν μέσα από το μνήμα σε κατάσταση εκστατικής αδιαφορίας γιά το τέλος του Κόσμου,αβέβαιοι γιά το αν περιμένουν ακόμα την Τελική Κρίση ή έχουν χάσει οποιαδήποτε συνείδηση του θανάτου τους.Κι εκεί βρίσκεται η ουσιαστική μακαβριότητα:το δράμα που στερείται ηθελημένα οριστικού νοήματος,καθίσταται ανάλογο ενός σοσιαλισμού όπου τελειώνουν τα χρήματα των ΄΄άλλων΄΄ κι ενός καπιταλισμού όπου γίνονται ανυπόφορες οι εικονικές πραγματικότητες των ΄΄άλλων΄΄.Το νόημα ενός χορηγηθέντος κόσμου του οποίου η λογική είναι απορροφημένη με τα κάθε λογής μέσα αντί των σκοπών,σημαίνει και τον ουσιαστικό θάνατο.
To διδακτικό χορικό του κλεισίματος πηγάζει από τη λυρική παράδοση έργων που τονίζουν στον επίλογο το κύριο θέμα της πλοκής τους,όπως τα "Διδώ και Αινείας"(Purcell),"Οι Γάμοι του Φίγκαρο"-"Don Giovanni"(Mozart),"Falstaff"(Verdi). Διαφοροποιείται όμως από τους προκατόχους του στην έλλειψη οριστικού συμπεράσματος.
Η δραματική λύση του Μακάβριου αποδίδεται με τους χαρακτήρες να συνειδητοποιούν ευγνώμονες ότι είναι προτιμότερο να βιώνουν το παρόν αντί να φοβούνται διαρκώς το τί θα φέρει το μέλλον.Σε αντιστοιχία με το "Ντον Τζιοβάνι",ο Λίγκετι δεν ολοκληρώνει το έργο με την πτώση του αντιήρωα,αλλά με ένα ηθικό δίδαγμα,ως ύστατη χειρονομία παρωδίας των πρακτικών του παρελθόντος.
Καταλύοντας τη φαινομενική ασυναρτησία των επιμέρους επεισοδίων,προβάλλει το νόημα ότι εφόσον όλοι είμαστε θνητοί,είναι στο χέρι μας να βρούμε μεθόδους ζωής μέχρι την αναπόφευκτη έλευση του θανάτου.
Ο επίλογος του "Φίγκαρο" χάρη στη σοβαρότητα και την αισθητική καθαρότητα της μουσικής του,άφηνε να διαφανεί μιά ίνα αξιοπρέπειας στη συνολική εντύπωση εξαχρείωσης που έχει διασκεδαστεί με κωμικά ξεσπάσματα κατά τη διάρκεια της όπερας.Με ανάλογο τρόπο,ο Λίγκετι χάρη στην αποκλειστική χρήση διαστημάτων έκτης επαναφέρει στην Passacaglia τις αρμονικές σύμφωνες συνηχήσεις και αποχρώσεις τονικότητας.Η μουσική γλώσσα που υιοθετεί ακολουθεί μιά μέση οδό απέχουσα τόσο από τον ατονικό αβανγκαρντισμό,όσο και από την πλήρη αποκατάσταση της τονικότητας.Συγχωνεύει τη χρωματική δομή με σύμφωνα διαστήματα, υπονομεύοντας έμμεσα και τους δύο μουσικούς πόλους.Η διαφοροποίηση σε συνδυασμό με άρνηση μουσικής κατάληξης σε κάποιον εξ αυτών υπογραμμίζει τη διφορούμενη φύση του επιλόγου.
Το πρωτογενές μήνυμα είναι μεν σαφές όπως αυτό διατυπώνεται,ιδιαίτερα στις εποχές των ποικίλων μέσων μαζικής καταστροφής. Αλλά το κοινό καλείται να κρίνει κατά πόσον το δευτερογενές αφορά στην ίδια την αγάπη,ή σε μιά επερχόμενη Αποκάλυψη. Μολονότι οι ήρωες φαίνονται ικανοποιημένοι,η τελική έκβαση παραμένει αβέβαιη επ αόριστον.Μπορεί ο Μακάβριος Άγγελος να ήταν απατεώνας,μπορεί βέβαια να ήταν και αυθεντικός.Ίσως πάλι η εξαφάνισή του να σήμαινε κατάργηση του θανάτου,ή απλώς τη μετάθεσή του σε μιά πιό πρόσφορη συγκυρία.
Όπως ο Βλαντιμίρ και ο Εστραγκόν με τις επαναλαμβανόμενες παραστάσεις του έργου τους παγιδεύονται μεταφορικά σ'έναν κύκλο ματαιότητας αναμένοντας τον άφαντο Γκοντό,οι θεατές του "Μακάβριου" αναμένουν το θάνατο εμπλεκόμενοι αυτάρεσκα σε μιά καρναβαλική παράθεση στιγμιοτύπων από απάνθρωπες υπάρξεις δίχως σκοπό.Ουδέποτε θα ξεκαθαριστεί εάν ο συσχετισμός με παραδοσιακά ιδιώματα της όπερας και η παρωδία αυτών θα καταλήξουν μεταφορικά στην καταστροφή ή την παράνοια.
Ο ίδιος ο συνθέτης είχε αναφέρει πως μεταχειρίζεται την Ιστορία της Μουσικής και ιδίως εκείνη της Όπερας σαν ένα κομμάτι foie-gras το οποίο ρίχνει πάνω σ'έναν τάπητα και ξεκινά να το ποδοπατά,ωσότου η λιχουδιά να ομογενοποιηθεί ολότελα μέσα στην υφή του τάπητα.Η αποδόμηση του παρελθόντος παρέχει ευκαιρία γιά νέα δημιουργία από τα θραύσματα αυτού.Η πρωτοβουλία δεν καταρρέει από το ίδιο της το βάρος,αλλά γεννά ένα ανοιχτό έργο με άπειρες προοπτικές.Σε αντιπαραβολή με τους σύγχρονούς του συνθέτες,η ενσωμάτωση του παρελθόντος μέσα στο παρόν από το Λίγκετι δεν οδηγεί στην επικράτηση της μιάς άποψης έναντι της άλλης.Το αμφιλεγόμενο τέλος επιδεικνύει ότι παρά τα γκροτέσκα παρωδιακά επεισόδια,ο αντιήρωας και οι κάτοικοι της φανταστικής χώρας διεκδικούν με ίσες πιθανότητες την καταστροφή,την παραφροσύνη και την αχρηστία.Είτε παραπέμπει σε φαρσοκωμωδία με τελικό θριαμβευτή τον έρωτα,είτε σε ζοφερή σύνθλιψη της προερχόμενης από το παρελθόν προσδοκίας με την αναζήτηση ενός απατηλού ιδεώδους.
Οι τραγικές συνθήκες κινούνται σε παράλληλη τροχιά με την κωμωδία και τις στυλιστικές διαστροφές του μουσικού παρελθόντος.Στο σημείο όπου η νοσταλγική αίσθηση γίνεται ανυπόφορη,προκύπτει η πρόσκρουση του κομήτη να διαλύσει τον άχρηστο κόσμο.Όταν βέβαια ο Μακάβριος Άγγελος συνειδητοποιήσει την αποτυχία της αποστολής του,ο κανόνας-καθρέπτης αντικατοπτρίζει την πτώση τόσο του ιδίου όσο και του επικαλούμενου παρελθόντος.Το ντουέτο των εραστών και το χορικό στον επίλογο συναρμολογούν ξανά μουσικά και ατομικά θραύσματα δίδοντας το έναυσμα ν'ανιχνευθεί ένα νόημα στη νέα πραγματικότητα που έχει ενσκήψει,είτε πρόκειται γι αληθινή είτε γιά εικονική.
Το έντονο στοιχείο της αμφιβολίας φανερώνει την περιφρόνηση του συνθέτη γιά τα προκατασκευασμένα νοήματα και τα καταπιεστικά συστήματα.Το μακάβριο ΄΄τέρας΄΄ που έρχεται περιγελώντας τα προσχήματα των ανθρωπίνων σχέσεων και τις σκοπιμότητες των περιοριστικών καθεστώτων,μπορεί κάλλιστα να είναι αληθινό.Εάν όμως δεχτούμε ότι δεν έχει γίνει η Συντέλεια, τότε είναι ο ίδιος ο θάνατος που χάνεται σ'εκείνη την πλασματική Ημέρα Κρίσεως.Κατά συνέπεια,το άγνωστο αντίπαλον δέος της ζωής αποτυγχάνει να καταστεί ακλόνητο σημείο αναφοράς το οποίο θα προσέδιδε βαθύ μεταφυσικό νόημα στο έργο.Οι εραστές ξεπροβάλλουν μέσα από το μνήμα σε κατάσταση εκστατικής αδιαφορίας γιά το τέλος του Κόσμου,αβέβαιοι γιά το αν περιμένουν ακόμα την Τελική Κρίση ή έχουν χάσει οποιαδήποτε συνείδηση του θανάτου τους.Κι εκεί βρίσκεται η ουσιαστική μακαβριότητα:το δράμα που στερείται ηθελημένα οριστικού νοήματος,καθίσταται ανάλογο ενός σοσιαλισμού όπου τελειώνουν τα χρήματα των ΄΄άλλων΄΄ κι ενός καπιταλισμού όπου γίνονται ανυπόφορες οι εικονικές πραγματικότητες των ΄΄άλλων΄΄.Το νόημα ενός χορηγηθέντος κόσμου του οποίου η λογική είναι απορροφημένη με τα κάθε λογής μέσα αντί των σκοπών,σημαίνει και τον ουσιαστικό θάνατο.
![[s37en]](/forum/data/avatars/s/44/44804.jpg?1672841333){kind=avatar}
