ΟΜΙΛΕΙΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ;

[Giota]

νεολογισμοί και οικονομική κρίση

σορτάρισμα - σορτάκηδες
To short selling (σορτάρισμα στη χρηματιστηριακή αργκό) είναι ο δανεισμός μετοχών, η άμεση πώληση και η αγορά των τίτλων σε επόμενη χρονική φάση, όταν θα έχει μειωθεί η τιμή, προκειμένου να διασφαλιστούν τα κέρδη. Οι short-sellers (σορτάκηδες) δανείζονται μετοχές και τις πωλούν για να βγάλουν κέρδος από την πτώση της τιμής του τίτλου.

Ρομπέν των φτωχών
Η έκφραση (που σχηματίστηκε κατά το Ρομπέν των δασών) αναφέρεται σε ομάδες ανθρώπων που εισβάλλουν σε σουπερμάρκετ, αρπάζουν τρόφιμα και στη συνέχεια τα μοιράζουν σε διερχόμενους. Από την εφημερίδα «Τα Νέα», 20/09/08: «Στην οδό Πανόρμου στην Αθήνα, περίπου 30 άτομα, φορώντας κουκούλες, μπήκαν σε σουπερμάρκετ και, αφού άδειασαν τα ράφια, μοίρασαν τα προϊόντα στη λαϊκή αγορά της περιοχής.

 

[Giota]

αλτρουισμός ή αλτρουϊσμός;

Στη λέξη αλτρουισμός το ι προφέρεται αμέσως μετά το δίψηφο φωνήεν ου. Η λέξη γράφεται χωρίς διαλυτικά στο ι. Διαλυτικά θα χρειάζονταν μόνο αν υπήρχε περίπτωση να διαβαστεί ξεχωριστά το ο και ξεχωριστά το υι (ως ι), πράγμα απίθανο.

Χωρίς διαλυτικά στο ι γράφονται κανονικά και λέξεις όπου υπάρχει η ακολουθία ουι αλλά με τόνο στο ι. Παραδείγματα: κουίντα, ουίσκι, πιγκουίνος, σουίτα.

Το ίδιο ισχύει και σε ξένα κύρια ονόματα που αποδίδονται με ελληνικούς χαρακτήρες. Παράδειγμα: Γκρεγκ Γουίλτζερ (ονοματεπώνυμο παλαίμαχου Καναδού καλαθοσφαιριστή του Άρη Θεσσαλονίκης).

 

[Giota]

από δω ή από 'δω;

Σύμφωνα με τη σχολική Γραμματική τα δω, κει αποτελούν εναλλακτικούς τύπους των εδώ, εκεί που χρησιμοποιούνται κυρίως στον προφορικό λόγο. Με βάση το σκεπτικό αυτό, δε χρειάζεται να σημειωθεί απόστροφος πριν από τα δω, κει, η οποία να υποκαθιστά το ε.

Παραδείγματα χρήσης του από δω: από δω και στο εξής. Από δω και μπρος. Πώς από δω; Από δω η Μαρία. Παραδείγματα χρήσης του από κει: από κει και πέρα. Η θέα από κει είναι εντυπωσιακή. Παρόμοια: θα έρθεις κατά δω; Καιρό είχες να φανείς κατά δω. Τράβηξα κατά κει. Κοιτάζουν προς τα δω. Έλα προς τα δω. Πήγαμε/τρέξαμε προς τα κει.

 

[Giota]

ευφυΐα ή ευφυία;

Στη λέξη ευφυΐα βάζουμε διαλυτικά διότι το υι δεν αποτελεί δίψηφο φωνήεν, όπως στη λέξη υιοθεσία όπου προφέρεται ως ένας φθόγγος (ι), αλλά προφέρεται ως δύο φθόγγοι, με δύο δηλ. (ι). Εάν δεν υπήρχε καμία νεοελληνική λέξη με δίψηφο υι, δε θα χρειάζονταν τα διαλυτικά. Παρόμοια: ιδιοφυΐα, μεγαλοφυΐα, μυϊκός. Δε σημειώνουμε τα διαλυτικά όταν το προηγούμενο φωνήεν τονίζεται (π.χ. πλάι αλλά πλαϊνός, άυπνος αλλά αϋπνία).

 

[Giota]

κατ' αρχήν ή καταρχήν;

Η σχολική Γραμματική δε δηλώνει σαφώς με ποια κριτήρια αποδίδονται με μία ή περισσότερες λέξεις οι εμπρόθετες φράσεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά. Παραθέτει απλώς έναν κατάλογο με φράσεις που γράφονται με μία λέξη, όπως απεναντίας, απευθείας, εντάξει, εντούτοις κτλ.

Η απόδοση των φράσεων αυτών με δύο ή περισσότερες λέξεις φαίνεται λογική όταν οι λέξεις διατηρούν η καθεμία τη σημασία της και δεν αποτελούν ενιαία επιρρηματική έκφραση. Έτσι, στην περίπτωση του κατ' αρχήν / καταρχήν η γραφή με δύο λέξεις αντιστοιχεί στη σημασία «ως προς την αρχή, ως προς τις βασικές αρχές», ενώ η γραφή με μία λέξη αντιστοιχεί στη σημασία «αρχικά».

Παραδείγματα: Κατ' αρχήν συμφωνία για το οικονομικό σχέδιο διάσωσης. Καταρχήν θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας στο συνέδριο.

 

[Giota]

εν γένει ή ενγένει;

Η σχολική Γραμματική δε δηλώνει σαφώς με ποια κριτήρια αποδίδονται με μία ή περισσότερες λέξεις οι λόγιες εμπρόθετες φράσεις, όπως εν γένει, εν λόγω, εν μέρει, εν πολλοίς, εν πρώτοις κτλ.

Η απόδοση με δύο χωριστές λέξεις φαίνεται λογική όταν σχηματίζονται συμπλέγματα φθόγγων που δεν επιτρέπονται στην ελληνική, γιατί παραβιάζουν φωνολογικούς κανόνες της. Συγκεκριμένα, στα εν γένει, εν λόγω, εν μέρει, εν πολλοίς, εν πρώτοις κτλ. σχηματίζονται οι ακολουθίες φθόγγων *νγ, *νλ, *νμ, *νπ.

Όταν εμφανίστηκαν τέτοιες διαδοχές φθόγγων σε άλλες περιπτώσεις, οδήγησαν σε αφομοίωση του πρώτου προς τον δεύτερο, π.χ. εν-γενής > εγγενής. Επομένως, είναι προτιμότερο να γράφουμε εν γένει, εν λόγω, εν μέρει, εν πολλοίς, εν πρώτοις κτλ. και όχι ενγένει, ενλόγω, ενμέρει, ενπολλοίς, ενπρώτοις κτλ.

 

[Giota]

λιμός και λοιμός

Ο λιμός είναι η μεγάλη πείνα που οφείλεται σε έλλειψη τροφίμων. Είναι αρχαία ελληνική λέξη, με παράγωγα το λιμοκτονώ (= πεθαίνω από ασιτία) και τη λιμοκτονία.

Ο λοιμός είναι μολυσματική ασθένεια, που μπορεί να πάρει διαστάσεις επιδημίας και να είναι θανατηφόρα, όπως ο λοιμός που έπληξε την αρχαία Αθήνα στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Είναι και αυτή αρχαία ελληνική λέξη, με παράγωγα το ουσιαστικό λοίμωξη (= εισβολή παθογόνων μικροβίων στον οργανισμό, π.χ. συμπτώματα πνευμονικής λοίμωξης) και το επίθετο λοιμώδης, που χρησιμοποιείται σε φράσεις όπως λοιμώδης μονοπυρήνωση και λοιμώδη νοσήματα.

Και οι δύο λέξεις εμφανίζονται παρέα στη γνωστή έκφραση της Καινής Διαθήκης Λιμοί και λοιμοί και σεισμοί και καταποντισμοί= πείνα, επιδημίες, σεισμοί και καταβυθίσεις, δηλαδή μεγάλες συμφορές και καταστροφές που προαναγγέλλουν τη Δευτέρα Παρουσία.

 

[Giota]

διάλειμμα και διάλυμα

Το διάλειμμα είναι διακοπή από κάποια δραστηριότητα, εργασία κτλ., συνήθως για σύντομο χρονικό διάστημα: Ας κάνουμε ένα διάλειμμα να ξεκουραστούμε. Όταν λέμε ότι κάτι γίνεται κατά διαλείμματα εννοούμε ότι γίνεται με διακοπές, π.χ. Έβρεχε με διαλείμματα. Είναι σύνθετη λέξη, από το διά και το λείπω. Αδιάλειπτος είναι ο συνεχής, ο ασταμάτητος, π.χ. Αδιάλειπτος ο αγώνας κατά της φοροδιαφυγής. Στην ίδια οικογένεια ανήκει και η λέξη διαλείψεις, π.χ. Εγκεφαλικές διαλείψεις προκαλεί η έλλειψη ύπνου.

Το διάλυμα είναι ομογενές μείγμα δύο ή περισσότερων ουσιών, π.χ. αντισηπτικό στοματικό διάλυμα. Η λέξη αποδίδει στα ελληνικά τη γαλλική solution και ανήκει στην οικογένεια του ρήματος διαλύω. Άλλες λέξεις της ίδιας οικογένειας: διάλυση, διαλύτης (= ουσία που χρησιμοποιείται για διάλυση), διαλυτικά (το ορθογραφικό σημείο ¨).

 

[Giota]

Η Βουλή των Ηνωμένων Πολιτειών

Η Βουλή (Congress, λατινικό congressus= συνάθροιση, συνέλευση) των Ηνωμένων Πολιτειών, που ιδρύθηκε το 1781, είναι το νομοθετικό όργανο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και αποτελείται από δύο σώματα, τη Γερουσία (Senate, λατινικό senex= γέροντας, ηλικιωμένος) και τη Βουλή των Αντιπροσώπων (House of Representatives). Και τα δύο εκλέγονται με άμεσες εκλογές.

Σύμφωνα με το σύνταγμα της χώρας, καθένα από τα 435 μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων εκπροσωπεί μία εκλογική περιφέρεια και εκλέγεται για δύο χρόνια. Οι 100 γερουσιαστές εκλέγονται για 6 χρόνια, με κάθε περιφέρεια να αντιπροσωπεύεται από 2 γερουσιαστές, ανεξάρτητα από τον πληθυσμό της.

Για την ψήφιση ενός νόμου είναι απαραίτητη η συγκατάθεση και των δύο σωμάτων. Καθένα από αυτά έχει ξεχωριστές αρμοδιότητες. Η Γερουσία είναι αρμόδια για την ψήφιση συνθηκών, ενώ η Βουλή των Αντιπροσώπων ασχολείται περισσότερο με οικονομικά θέματα.

 

[Giota]

Η Βουλή της Κίνας

Το πολιτικό σύστημα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, παρά τις οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις που εξήγγειλε και εφάρμοσε ο Ντενγκ Σιάο Πινγκ, διάδοχος του Μάο Τσε Τουνγκ, οι οποίες στόχευαν κυρίως στη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, απέχει αρκετά από το δυτικό πολιτικό μοντέλο.

Μπορεί στην πολιτική σκηνή να υπάρχουν και άλλα μικρότερα πολιτικά κόμματα, αλλά το Κομουνιστικό Κόμμα, που κατέλαβε την εξουσία το 1949, κυβερνά ουσιαστικά χωρίς αντιπολίτευση, αφού δεν υπάρχει κοινοβούλιο στο οποίο να μετέχουν αντιπρόσωποι εκλεγμένοι από όλα τα πολιτικά κόμματα, όπως στις περισσότερες χώρες.

Η Κίνα εφαρμόζει το σύστημα συνεργασίας όλων των κομμάτων μέσα από συμβουλευτικές επιτροπές πριν τη λήψη σημαντικών αποφάσεων από την Κυβέρνηση. Αρχηγός του κράτους είναι ο Πρόεδρος, τις αρμοδιότητες του οποίου ασκεί ο εκάστοτε γραμματέας του Κόμματος, που είναι παράλληλα και αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων. Της κυβέρνησης ηγείται ο Πρωθυπουργός, ενώ το ρόλο της Βουλής έχει το Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο (λατινικό congressus= συνάθροιση, συνέλευση), που ασκεί τη νομοθετική εξουσία και έχει πενταετή θητεία.

 

[Giota]

Δικαίωμα του συνέρχεσθαι

Δικαίωμα (από το αρχαίο ρήμα δικαιόω/-ώ) είναι η εξουσία που αναγνωρίζει το δίκαιο σε κάποιον για την ικανοποίηση των έννομων συμφερόντων του. Το συνέρχεσθαι είναι απαρέμφατο του ρ. συνέρχομαι (συν + έρχομαι), που σημαίνει «έρχομαι μαζί με άλλους στον ίδιο χώρο», συναθροίζομαι, συνάζομαι. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ονομάζεται και δικαίωμα της συνάθροισης (από το ρ. συναθροίζω < συν + αθροίζω, = σύναξη, συγκέντρωση).

Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι είναι το δικαίωμα των ατόμων να συναθροίζονται στο ίδιο μέρος -δημόσιο ή ιδιωτικό- μετά από προηγούμενη συνεννόηση, με σκοπό την έκφραση γνώμης, τη διαδήλωση φρονημάτων ή αιτημάτων, την ανταλλαγή απόψεων, τη λήψη από κοινού αποφάσεων και την κοινή ενέργεια. Ιδιαίτερη κατηγορία των συναθροίσεων σε υπαίθριο χώρο αποτελούν οι κινητές συναθροίσεις (διαδηλώσεις, πορείες κτλ.). Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα συλλογικής δράσης και αγώνα των πολιτών. Είναι κατοχυρωμένο συνταγματικά και συνεπάγεται αξίωση για αποχή της κρατικής εξουσίας από κάθε απόπειρα παρεμπόδισης της άσκησής του, εκτός αν επιβάλλεται για λόγους δημοσίου συμφέροντος. Έχει την πηγή του στο αγγλικό δίκαιο και καθιερώθηκε για πρώτη φορά το έτος 1791 στα συντάγματα των Η.Π.Α. και της Γαλλίας.

Το ελληνικό Σύνταγμα του 1975, όπως ισχύει μετά τις δύο αναθεωρήσεις του 1986 και 2001, στο άρθρο 11 ορίζει: 1. Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. 2. Μόνο στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις μπορεί να παρίσταται η αστυνομία. Οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως ο νόμος ορίζει.

 

[Giota]

δανεικός και δανικός

Η λέξη δανεικός σημαίνει κάτι το οποίο δανείζει ή δανείζεται κάποιος, π.χ. δανεικά ρούχα. Απαντάται στη μεσαιωνική ελληνική και προέρχεται είτε από το ουσιαστικό δάνειο είτε από το ρήμα δανείζω. Από το δάνειο σχηματίζονται και τα επίθετα δανειακός, π.χ. δανειακές υποχρεώσεις, και δάνειος, π.χ. δάνειες λέξεις από ξένες γλώσσες. Η λέξη δανεικά (εννοείται χρήματα) χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό: Ζούσε με δανεικά από φίλους. Γνωστή είναι και η λαϊκή φράση δανεικά και αγύριστα, για περιπτώσεις όπου δεν επιστρέφονται τα δανεικά. Λέξεις της ίδιας οικογένειας: δανεισμός, δανειστής, δανειστικός, δανειοδότηση, δανειολήπτης.

Το επίθετο δανικός παράγεται από το ουσιαστικό Δανία και αναφέρεται στη συγκεκριμένη χώρα της Ευρώπης. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί το επίθετο δανέζικος, από το Δανέζος-Δανέζα, αντίστοιχο του Δανός-Δανή. Παραδείγματα χρήσης: δανική γλώσσα, δανική πρεσβεία. Γλωσσικό παιχνίδι με τη λέξη ιδανικός: (Ι)δανικός αντίπαλος έπεσε στο δρόμο του Ολυμπιακού για τη διάκριση στο Κύπελλο UEFA. O λόγος για τη Νόρτζελαντ από τη Δανία

 

[Giota]

δείγμα και δήγμα

Η λέξη δείγμα είναι αρχαία και προέρχεται από το δείκνυμι «δείχνω». Σημαίνει το μέρος που δίνει εικόνα για το σύνολο, π.χ. δείγμα αίματος/ούρων, δείγματα της δουλειάς μας, δείγματα προϊόντων. Λέξεις της ίδιας οικογένειας: δειγματολόγιο (= σειρά από δείγματα, π.χ. χρωμάτων), δειγματοληψία, δειγματοληπτικός, δείκτης, δεικτικός, δείξη (γλωσσολογικός όρος).

Η λέξη δήγμα είναι επίσης αρχαία και ανήκει στην οικογένεια του ρήματος δάκνω, απ' όπου έχει προέλθει και το νεοελληνικό δαγκώνω. Χρησιμοποιείται λιγότερο συχνά και σημαίνει «δάγκωμα», π.χ. δήγμα εντόμου/ζώου/φιδιού. Πρώτες βοήθειες για τσιμπήματα και δήγματα. Λοιμώξεις τραυμάτων, δηγμάτων και εγκαυμάτων. Λέξεις της ίδιας οικογένειας: δηκτικός, δηκτικότητα.

Συχνά συγχέονται ορθογραφικά τα επίθετα που συνδέονται με το δείγμα και το δήγμα αντίστοιχα, το δεικτικός «αυτός που δείχνει» (π.χ. δεικτικές αντωνυμίες) και το δηκτικός «οξύς, δριμύς, καυστικός, προσβλητικός», αρχική σημασία «αυτός που δαγκώνει» (π.χ. δηκτικό πνεύμα/σχόλιο/ύφος/χιούμορ)

 

[Giota]

έγγειος και έγκυος

Το επίθετο έγγειος, αρχαιοελληνικής προέλευσης (έγγειος/έγγαιος), αναφέρεται στη γη, στο έδαφος. Παραδείγματα χρήσης: έγγειος φόρος, έγγειος/έγγεια πρόσοδος, έγγειος/έγγεια ιδιοκτησία, έγγειες βελτιώσεις (= οτιδήποτε συμβάλλει στη βελτίωση της παραγωγής του εδάφους, π.χ. συστήματα άρδευσης). Συχνή σε χρήση είναι η φράση εγγειοβελτιωτικά έργα. Εκτός από το εγγειοβελτιωτικός, που βασίζεται στο έγγειος, δε χρησιμοποιούνται σήμερα άλλες λέξεις που να ανήκουν στην ίδια οικογένεια.

Το επίθετο έγκυος, που χρησιμοποιείται συχνά και ως ουσιαστικό, είναι επίσης αρχαίο. Περιέχει το εν και τη ρίζα του ρήματος κυώ, που σήμαινε «κυοφορώ». Επομένως, η λέξη έγκυος δηλώνει αυτήν που κυοφορεί, που έχει συλλάβει και φέρει έμβρυο στο σώμα της. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επίθετο ή ουσιαστικό και η λόγια λέξη εγκυμονούσα, που αποτελεί τύπο μετοχής ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος εγκυμονώ. Στην ίδια οικογένεια ανήκει η λέξη εγκυμοσύνη.

 

[Giota]

ίλη και ύλη

Η λέξη ίλη, που απαντά και στην αρχαία ελληνική, είναι στρατιωτικός όρος και δηλώνει μονάδα του όπλου των Τεθωρακισμένων, αντίστοιχη με το λόχο του Πεζικού. Σήμερα γίνεται λόγος για ίλη αρμάτων/τεθωρακισμένων, ενώ παλαιότερα για ίλη ιππικού. Άλλο παράδειγμα χρήσης: ο διοικητής της ίλης. Λέξεις που συνδέονται ετυμολογικά με την ίλη: επιλαρχία, ίλαρχος. Ο ίλαρχος στα Τεθωρακισμένα αντιστοιχεί στο λοχαγό του Πεζικού, ενώ η επιλαρχία στο τάγμα. Άλλες λέξεις που χρησιμοποιούνται στα Τεθωρακισμένα και βασίζονται ετυμολογικά στην ίλη: ανθυπίλαρχος (που αντιστοιχεί στον ανθυπολοχαγό), υπίλαρχος (που αντιστοιχεί στον υπολοχαγό).

Η λέξη ύλη, ήδη αρχαία, σήμερα είναι ευρύτερα γνωστή και έχει πολλές σημασίες, όπως «ουσία», «περιεχόμενο εντύπου» κτλ. Παραδείγματα: εκρηκτική ύλη. Το ξύλο της ελιάς αποτελεί πρώτη ύλη για κατασκευή επίπλων αλλά και ξυλόγλυπτων. Επίσης: διδακτέα/εξεταστέα ύλη. Λέξεις που συνδέονται ετυμολογικά με την ύλη: υλικό, υλικός, υλιστής.

 

[Giota]

κλήση και κλίση

Η λέξη κλήση προέρχεται από το αρχαίο κλήσις και ανάγεται στο ρήμα καλώ. Σε σύγχρονες σημασίες, όπως του ακουστικού σήματος, το ελληνικό κλήση αποδίδει ξένους όρους, π.χ. το αγγλικό call. Παραδείγματα: Τηλεφωνική κλήση. Αναπάντητες/εισερχόμενες/εξερχόμενες κλήσεις. Κλήση από σταθερό σε κινητό. Υπηρεσία αναγνώρισης κλήσεων. Λέξεις της ίδιας οικογένειας: κλητεύω, κλητήρας, κλητικός (π.χ. κλητική προσφώνηση).

Η λέξη κλίση ετυμολογείται από το αρχαίο κλίσις και ανάγεται στο ρήμα κλίνω. Χρησιμοποιείται σήμερα με διάφορες σημασίες, σε προτάσεις όπως: Το πλοίο είχε μικρή κλίση (= έγερνε) προς τα δεξιά. Από παιδί είχα κλίση (= έφεση, ροπή) στα φιλολογικά μαθήματα. Θα πρέπει όμως να διευκρινίσουμε ότι ειδικά η σημασία της ροπής, της τάσης κτλ. είναι δάνεια από τα γαλλικά. Συγκεκριμένα, το κλίση εδώ αποδίδει το γαλλικό inclination. Λέξεις της ίδιας οικογένειας: κλισίμετρο, κλισιοσκόπιο, κλιτικός, κλιτός, κλιτύς (= πλαγιά).

 

[Giota]

κόλλημα και κώλυμα

Η λέξη κόλλημα συνδέεται ετυμολογικά με το ρήμα κολλάω-κολλώ και χρησιμοποιείται σήμερα με διάφορες σημασίες. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να κάνει λόγο για κόλλημα του υπολογιστή και να εννοεί ότι το μηχάνημα «κόλλησε», παρουσίασε δηλ. δυσχέρεια στη λειτουργία του. Στη νεανική αργκό η φράση τρώω κόλλημα σημαίνει ότι αποκτώ εμμονή με κάτι. Παράδειγμα: Άρχισα να παίζω σκάκι και έφαγα κόλλημα. Λέξεις της ίδιας οικογένειας: κολλητήρι, κολλητός, κολλητσίδα.

Η λέξη κώλυμα συνδέεται ετυμολογικά με το ρήμα κωλύω και δηλώνει οτιδήποτε μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο, πρόσκομμα, φραγμό σε κάτι. Παραδείγματα χρήσης: Γραφειοκρατικό κώλυμα. Το μάθημα αναβάλλεται λόγω κωλύματος (και όχι κολλήματος!). Λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια: κωλυσιεργία, κωλυσιεργώ.

 

[Giota]

Άσυλο

Η λέξη άσυλο σήμαινε στα αρχαία ελληνικά κάτι το απαραβίαστο και ασφαλές.

Πολιτικό άσυλο είναι η προστασία που παρέχεται από ξένη χώρα σε ένα πρόσωπο που διώκεται στην πατρίδα του για τις πολιτικές του απόψεις ή τη θρησκευτική του πίστη. Αφορά μεμονωμένες περιπτώσεις και δεν πρέπει να συγχέεται με το σύγχρονο νόμο για τους πρόσφυγες, ο οποίος ρυθμίζει θέματα σχετικά με τη μαζική είσοδο αλλοδαπών (προϋποθέσεις νομιμοποίησης, χορήγηση αδειών παραμονής κτλ.). Το δικαίωμα του πολιτικού ασύλου είχε ήδη αναγνωριστεί από τους Αιγύπτιους, τους αρχαίους Έλληνες και τους Εβραίους.

Πανεπιστημιακό άσυλο είναι η προστασία που παρέχεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και συνίσταται, σύμφωνα με το νόμο 3549/07, στην απαγόρευση της επέμβασης δημόσιας δύναμης στους χώρους του Α.Ε.Ι. χωρίς άδεια του αρμόδιου οργάνου του Ιδρύματος (Πρυτανικό Συμβούλιο για τα Πανεπιστήμια και Συμβούλιο για τα Τ.Ε.Ι.) και την παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής αρχής. Η άδεια αυτή δεν απαιτείται μόνον στην περίπτωση που διαπράττονται αυτόφωρα κακουργήματα ή εγκλήματα κατά της ζωής.

 

[Giota]

Ακαδημαϊκές ελευθερίες

Το επίθετο ακαδημαϊκός, -ή, -ό έχει τις ρίζες του στο αρχαιοελληνικό ακαδημιακός/ακαδημεικός, που αναφερόταν στην Ακαδημία του Πλάτωνα. Στα νέα ελληνικά αναφέρεται στο ίδρυμα της σύγχρονης Aκαδημίας, αλλά και στο πανεπιστήμιο, π.χ. ακαδημαϊκό έτος (= πανεπιστημιακό έτος).

Ακαδημαϊκές ελευθερίες είναι τα κατοχυρωμένα δικαιώματα των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας στην απρόσκοπτη λειτουργία της έρευνας και διδασκαλίας. Σύμφωνα με το νόμο 3549/07 (άρθρο 3 παράγραφος 2) που αναφέρεται στη δομή και στη λειτουργία των Α.Ε.Ι., «δεν επιτρέπεται η επιβολή ορισμένων μόνον επιστημονικών απόψεων και ιδεών καθώς και η διεξαγωγή απόρρητης έρευνας».

 

[Giota]

Ανθρώπινα δικαιώματα

Ως ανθρώπινα δικαιώματα θα μπορούσαν να οριστούν τα βασικά δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες που ενυπάρχουν στην ανθρώπινη φύση και χωρίς τα οποία δε θα μπορούσαμε να ζήσουμε ως ανθρώπινα όντα. Περιλαμβάνουν αστικά και πολιτικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη ζωή και στην ελευθερία, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, την ισότητα ενώπιον του νόμου, καθώς και κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην τροφή, στην εργασία, στην εκπαίδευση, που κατοχυρώνονται στα άρθρα 4 έως 25 του Συντάγματός μας.

Πρώτη διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ιστορίας θεωρείται ο Κύλινδρος του Κύρου του 539 π.Χ. Στη νεότερη ιστορία σημαντικότερες είναι: η αγγλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων (Bill of Rights) του 1689, η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (Η.Π.Α. 1776), η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (Γαλλία 1789) και η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Γαλλία 1948), που επηρέασαν τη σύγχρονη συνταγματική νομοθεσία.

Ο όρος ανθρώπινα δικαιώματα καθιερώθηκε νομικά και συνταγματικά ύστερα από σκληρή προσπάθεια που κατέβαλαν φωτισμένοι αλλά και απλοί άνθρωποι στη Δυτική Ευρώπη του 17ου αιώνα.